Poverilac iz obligacionog odnosa sa dužnikom ima ovlašćenje da svoje potraživanje ustupi trećem licu. Ali, on to ne može učiniti putem jednostrane izjave volje, već je potrebna i saglasnost lica kome se potraživanje ustupa, a koje se naziva prijemnik ili cesionar. S druge strane, lice, odnosno poverilac koji ustupa svoje potraživanje, se naziva ustupilac ili cedent. Dakle, za cesiju je potreban ugovor o ustupanju, odnosno cesiji, koji se zaključuje između ustupioca i prijemnika putem saglasnosti njihovih izjava volje. Pri tome, nije potrebna saglasnost ustupljenog dužnika ili cesusa, jer je njemu, po pravilu, svejedno ko će mu biti poverilac. Za njega je bitno samo da se sadržina potraživanja ne menja.
Ugovor o ustupanju potraživanja, prema Zakonu o obligacionim odnosima (u daljem tekstu ZOO), je neformalan, s obzirom da se za njegovo zaključenje ne zahteva posebna forma. Ovo ne važi samo ako se za pravni posao koji čini osnov ustupanja traži određena forma. Predmet ovog ugovora su samo prava potraživanja, odnosno tražbine. Što znači da se ne može cedirati ceo obligacioni odnos, već samo jedno pravo koje ishodi iz njega. Međutim, predmet ustupanja mogu biti ne samo postojeće, nego i buduće tražbine, a to su one koje još ne postoje u trenutku zaključenja ugovora o cesiji, ali za koje se zna, izvesno je, da će postojati ubuduće. Da bi takva prava potraživanja bila predmet ugovora o ustupanju, ona moraju biti određena ili makar odredljiva. Takođe, može se ustupiti ne samo cela tražbina, već i samo jedan njen deo, u kom slučaju drugi deo tražbine, koji nije predmet ustupanja, ustupilac može zadržati za sebe ili predati drugom prijemniku.
Prava potraživanja koja ne mogu biti predmet ugovora o ustupanju proizilaze iz zabrana koja određuje zakon, priroda obligacionog odnosa i ugovor. Zakonske zabrane ustupanja, konkretnije, one, koje propisuje ZOO su potraživanje novčane rente usled smrti, povrede tela ili oštećenja zdravlja bliskog lica[1] i potraživanje nadoknade nematerijalne štete koje nije priznato pravnosnažnom odlukom ili pismenim sporazumom[2]. Zabrane ustupanja koje proističu iz prirode obligacionog odnosa, usmerene su, pre svega, na ona potraživanja koja su vezana za ličnost poverioca, pa bi se samim njihovim ustupanjem menjala i sadržina tražbine, a ujedno i bio ugrožen njegov cilj. Na primer, potraživanje po osnovu penzinog osiguranja, potraživanje iz predugovora da se zaključi konačan ugovor, potraživanje iz prava preče kupovine protivi se ustupanju zbog svoje prirode obligacionog odnosa iz kojeg ishodi. I na kraju, ugovorne zabrane ustupanja, proističu iz tzv. ugovora o zabrani ustupanja, koji mogu zaključiti bilo koji poverilac i dužnik nekog obligacionog odnosa. Ovim ugovorom, poverilac se obavezuje dužniku da svoje potraživanje prema njemu neće ustupiti drugome ili da barem to neće učiniti bez njegovog pristanka (čl. 436, st. 2. ZOO). Ugovorom o zabrani ustupanja postoji mogućnost za poverioca da njime isključi iz cediranja bilo koga ili određeno lice, trajno ili samo za određeno vreme. Ustupanje koje bi bilo izvršeno protivno ugovoru je bez dejstva, i to ne samo za cesusa, već i za cesionara.
Cedent, usled ustupanja potraživanja, prestaje da bude poverilac, dok na njegovo mesto dolazi cesionar, kao novi poverilac. U tome se ogleda pravno dejstvo ovog instituta. Trenutkom u kome istovremeno dolazi do gubljenja i sticanja potraživanja, smatra se trenutak zaključenja ugovora o ustupanju. Bitno je istaći i to, da na cesionara prelazi ne samo glavno, već i sporedna potraživanja, a to su: pravo prvenstvene naplate, hipoteka, zaloga, pravo na kamatu, prava iz ugovora sa jemcem i sl.[3]
Što se tiče odnosa između cesionara i cesusa, on se sastoji u tome, da cesus, nakon cesije, ispunjenje duga mora izvršiti svom novom poveriocu. Međutim, problem se može javiti u tome, što dužnik i ne mora da zna za cesiju, jer je ona punovažna i bez toga da on bude obavešten. Međutim, on ne sme trpeti štetu usled neznanja za cesiju.[4] Ukoliko cesus, iz dobre namere, ne znavši da je došlo do ustupanja potraživanja, izvrši isplatu cedentu, smatra se kao da ju je izvršio cesionaru i biće oslobođen obaveze prema njemu. Ali ako zna za cesiju i uprkos tome plati cedentu, ostaje i dalje u obavezi prema cesionaru. (čl. 438, st. 2. ZOO). Dakle, od važnosti je savesnost, odnosno nesavesnost ustupljenog dužnika. U interesu je cesionara da cesus bude obavešten o izvršenom ustupanju, i s toga je propisana obaveza za cedenta da obavesti cesusa o tome. (čl. 438, st. 1. ZOO). Prijemnik, s obzirom da je u položaju pravnog sledbenika, tražbina prelazi u istom onom stanju u kome je postojala, dok se nalazila kod ustupioca, u skladu sa principom: Niko ne može preneti na drugog više prava, nego što sam ima. To znači da prijemnik prema dužniku ima ista prava koja je do ustupanja imao cedent. S druge strane, i sam dužnik može istaći sve prigovore prema novom poveriocu, koje je do momenta saznanja za cesiju, mogao istaći ranije, ustupiocu.
Potrebno je još razjasniti kakav je pravni odnos između cedenta i cesionara. Dejstvo cesije, između njih, sastoji se u tome što tražbina prelazi sa prvog na drugog.[5] S obzirom na tu činjenicu, ustupilac je dužan da prenese prijemniku sve isprave o dugu, na koji se potraživanje odnosi. U te isprave spadaju, pre svega, obveznice, a i druge isprave i dokazi o ustupljenom potraživanju. Ako je ustupljen samo jedan deo potraživanja, ustupilac je dužan da preda prijemniku overeni prepis obveznice ili neke druge isprave, kao dokaz postojanja ustupljenog potraživanja. Cedent može garantovati cesionaru za postojanje potraživanja u času njenog ustupanja, ako je ono izvršeno ugovorom uz nadoknadu (čl. 442. ZOO), ali mu neće odgovarati i za naplativost potraživanja u potpunosti, već samo u onom obimu u kome je izvršeno ustupanje i pod uslovom da su to ugovorne strane odredile. Takođe, odgovaraće i za naplativost kamata, troškova oko ustupanja i troškova postupka protiv dužnika. S druge strane ako je tražbina cedirana bez nadoknade, cedent ne odgovara ni za njeno postojanje, ni za njenu naplativost.
Izvori:
[1] Vidi član 197, st. 1 Zakona o obligacionom odnosu (“Sl. list SFRJ”, br. 29/78, 39/85, 45/89 – odluka USJ i 57/89, “Sl. list SRJ”, br. 31/93 i “Sl. list SCG”, br. 1/2003 – Ustavna povelja)
[2] Vidi član 204, st. 1 Zakona o obligacionom odnosu (“Sl. list SFRJ”, br. 29/78, 39/85, 45/89 – odluka USJ i 57/89, “Sl. list SRJ”, br. 31/93 i “Sl. list SCG”, br. 1/2003 – Ustavna povelja)
[3] Vidi član 437, st. 1 Zakona o obligacionom odnosu (“Sl. list SFRJ”, br. 29/78, 39/85, 45/89 – odluka USJ i 57/89, “Sl. list SRJ”, br. 31/93 i “Sl. list SCG”, br. 1/2003 – Ustavna povelja)
[4] Dr Jakov Radišić, Obligaciono pravo – Opšti deo, deveto izmenjeno i dopunjeno izdanje, 2014. godina, str. 440
[5] Dr Jakov Radišić, Obligaciono pravo – Opšti deo, deveto izmenjeno i dopunjeno izdanje, 2014. godina, str. 441
Autor teksta: Nenad Denić.
*Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Law bloggers / Pravni blogeri, priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda, ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu.
Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i Krivičnog zakonika).
Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Nenad Denić.
ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda ne prihvata odgovornost za bilo kakvu upotrebu infromacija sadržanih na internet prezentaciji.