Izbori u Srbiji i Crnoj Gori, bili lokalni, republički ili predsjednički zaokupiraju uvijek mnogo pažnje medija i javnosti. Da li je u mentalitetu, istoriji naroda Crne Gore i Srbije da se uvijek zanimaju oko predsjedničkih kandidata ili samo puka radoznalost, ostaje da istražimo.
Ono o čemu se malo govori je, kako postati predsjednički kandidat u Srbiji a kako do predsjedničke stolice u Crnoj Gori.
Prema Ustavu[1] Crna Gora predstavlja nezavisnu i suverenu državu parlamentarnog oblika vladavine dakle demokratska i nezavisna država, koju u zemlji i inostranstvu predstavlja predsjednik. Ovlašćenja predsjednika predviđena su Ustavom[2] a to su: predstavlja državu Crnu Goru u zemlji i inostranstvu, proglašava ukazom zakone, raspisuje izbore za Skupštinu, predlaže Skupštini kandidata za predsjednika Vlade, predsjednika i sudije Ustavnog suda, predlaže Skupštini raspisivanje republičkog referenduma, daje pomilovanja za krivična djela propisana republičkim zakonom, daje odlikovanja i priznanja, vrši i druge poslove utvrđene Ustavom. Predsjednik države je član Vrhovnog savjeta odbrane. Mandat predsjednika traje 5 godina i može biti 2 puta biran isti predsjednik. Dakle dva mandata su predviđena za svakog predsjednika kao mogućnost.
Srbija prema svom Ustavu[3] predstavlja državu srpskog naroda i svih građana koji u njoj žive, zasnovana na vladavini prava i socijalnoj pravdi, načelima građanske demokratije, ljudskim i manjinskim pravima i slobodama i pripadnosti evropskim principima i vrednostima. Takođe ovlašćenja predsjednika predviđena su čl. 111 Ustava izražava jedinstvo Republike Srbije a u skladu sa čl. 112 njegova ovlašćenja su sledeća: predstavlja Republiku Srbiju u zemlji i inostranstvu, ukazom proglašava zakone, u skladu s Ustavom, predlaže Narodnoj skupštini kandidata za predsednika Vlade, pošto sasluša mišljenje predstavnika izabranih izbornih lista, predlaže Narodnoj skupštini nosioce funkcija, u skladu sa Ustavom i zakonom, postavlja i opoziva ukazom ambasadore Republike Srbije na osnovu predloga Vlade, prima akreditivna i opozivna pisma stranih diplomatskih predstavnika, daje pomilovanja i odlikovanja, vrši i druge poslove određene Ustavom. Predsednik Republike, u skladu sa zakonom, komanduje Vojskom i postavlja, unapređuje i razrešava oficire Vojske Srbije.
Dakle funkcija predsjednika u obje države je uz izvjesne razlike, vrlo slična. Prije svega da predstavlja državu. No, sami postupak kandidature za predsjedničkog kandidata u obje zemlje je regulisan posebnim zakonom: Zakonom o izboru predsjednika Crne Gore[4] odnosno Zakonom o izboru predsednika Republike[5].
Da bi se neko lice u Crnoj Gori kandidovalo za predsjenika, potrebno je da je navršilo 18. Godinu života i da ima prebivalište u Crnoj Gori 10 godina u poslednjih 15 godina prije dana održavanja predsjedničkih izbora.
U Srbiji se zahtjeva da se radi o punoljetnom i poslovno sposobnom licu.[6]
Nakon što punoljetno lice ispuni ove posebne uslove, potrebno je da se kandiduje, odnosno da bude predložen u Crnoj Gori od strane političke stranke ili grupe građana na osnovu potpisa i to najmanje 1,5% ukupnog broja birača, računajući birače prema podacima prije odluka o rasprisivanju izbora.
U Srbiji s druge strane zahtjeva se da predlog za kandidatu bude potpisan od strane najmanje 10.000 birača, koji mogu da ga predlože kao registovane političke partije ili koalicije političkih partija ili grupa građana koju mora činiti najmanje deset ljudi. Takođe potpisi moraju biti ovjereni kod suda i zabranjeno je prikupljanje potpisa na radnom mjestu ili da se birač na bilo koji način prisili da da svoj potpis uz davanje i jedinstvenog matičnog broja na obrascu- predlogu za predsjedničkog kandidata. Uviđamo da ovakve odredbe ne poznaje crnogorski zakon, te da u tom pogledu su i moguće različite zloupotrebe.
U Crnoj Gori predsjednik Skupštine raspisuje predsjedničke izbore 120 dana prije isteka mandata predsjednika, od dana raspisivanja do dana održavanja izbora ne smije proteći manje od 60 dana odnosno više od 90 dana. U Srbiji izbori za predsednika Republike raspisuje takođe predsednik Narodne skupštine, i to 90 dana prije isteka mandata predsednika Republike, tako da se okončaju u narednih 60 dana od dana raspisivanja izbora.
U Srbiji se predlog za kandidata za predsjednika podnosi Republičkoj izbornoj komisiji najkasnije 20 dana prije dana izbora, dok se u Crnoj Gori takođe u istom roku podnosi prijedlog, s tim što se dostavlja nadležnom organu- Državnoj izbornoj komisiji. U obje države predsjednik se bira na osnovu biračkog prava građana koji imaju pravo glasa. Jedan glas ima svaki birač. S tim što treba napomenuti da se u Crnoj Gori neposredno primjenjuju Odredbe Zakona o izboru odbornika i poslanika koje se odnose na: biračko pravo; utvrđivanje i oglašavanje liste kandidata; predstavljanje kandidata; način organizovanja izbora; oblik i sadržinu glasačkog listića; glasanje na biračkom mjestu i van biračkog mjesta i zaštitu biračkog prava shodno se primjenjuju na izbor Predsjednika osim ako nije drugačije određeno Zakonom o izboru predsjednika Republike.
Zakonom o izboru predsednika Republike u Srbiji predviđeno je da će za predsjednika biti izabran kandidat koji je dobio više glasova, odnosno kako se navodi u čl. 18: “Za predsednika Republike izabran je kandidat koji je dobio većinu glasova birača koji su glasali. Broj birača koji su glasali utvrđuje se na osnovu broja glasačkih listića koji se nalaze u glasačkoj kutiji.” Dok crnogorski zakon predviđa čl.16 Zakona o izboru predsjednika: “ Za Predsjednika izabran je kandidat koji je dobio više od polovine važećih glasova birača koji su glasali”. Oba zakonodavca su predvidjela mogućnost ponovnog glasanja ukoliko nijedan od kandidata ne dobije većinu glasova, i to u roku od 14 dana (u Crnoj Gori) tj. 15 dana od dana prvog glasanja u Srbiji. U Srbiji se predviđa mogućnost ponovnog glasanja ako i u drugom krugu nijedan od 2 kandidata (koja su uprvom krugu imala najviše glasova i kandidovala se za drugi krug, tako je i u Crnoj Gori predviđeno) predviđa se novo glasenje takođe u roku od 15 dana. Dok u Crnoj Gori ako u drugom izbornom krugu oba kandidata dobiju jednak broj glasova, glasanje se ponavlja između ta dva kandidata, u roku od 7 dana, ukoliko jedan od kandidata odustane od “trke” za predsjednika ili umre ili izgubi pasivno biračko pravo, predsjednik će biti kandidat koji je u prvom krugu imao najviše glasova. Dok je u Srbiji predviđeno da ako od prvog glasanja do dana ponovljenog glasanja jedan kandidat izgubi biračko pravo, ponavlja se celi izborni postupak. Takođe ako u drugom krugu u Srbiji nijedan od kandidata nema većinu glasova, izbori će se ponoviti u roku od 15 dana, što dovodi do mogućnosti izbora u nedogled.
Oba zakonodavca su se vodila praktičnim razlozima, te su jako slični uslovi za kandidaturu za predsjednika države. Razlike su minimalne a najprije se ogledaju u tome da se u Srbiji koja je mnogoljudnija zemlja od Crne Gore omogućava svakome ko skupi 10.000 potpisa, ovjerenih u sudu, da se kandiduje dok u Crnoj Gori se traži 1,5% aktivnih birača. Takođe domicilni uslov se zahtjeva u Crnoj Gori za predsjednika, da živi najmanje 10 godina na teritoriji države čiji predsjednik želi biti u poslednjih 15 godina, dok takav uslov ne predviđa srbijanski zakon, čak se ne navodi ni da predsjednik mora biti državljanin Srbije, ali se isto podrazumjeva.
Izvori i literatura:
[1] Ustav Crne Gore, 2007 godina, Službeni list br. 01/07, čl.1, st.1;
[2] Ustav Crne Gore, 2007 godina, Službeni list br.01/07, čl. 95,st.1;
[3] Ustav Republike Srbije, 2006 godina, Službeni glasnik br. 98/06;
[4] Objavljen u Sl.listu Crne Gore br. 17/07, 8709 i Odluka Ustavnog suda Crne Gore br. 12/16;
[5] Službeni glasnik br. 111/07 i 104/09;
[6] Poslovna sposobnost se obje države stiče punoljetstvom, sa navršenom 18.godinom života.
Autor teksta:
*Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Law bloggers / Pravni blogeri, priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda, ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu.
Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i Krivičnog zakonika).
Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Dea Trišić.
ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda ne prihvata odgovornost za bilo kakvu upotrebu infromacija sadržanih na internet prezentaciji.