Autorska prava i dizajn

Dizajn je spoljašnji, estetski izgled nekog proizvoda predstavljen u dvodimenzionalnom (uzorak) ili trodimenzionalnom (model) obliku. Ono po čemu je pravo na dizajn kao pravo intelektualne svojine specifično u srpskom pravu jeste paralelna pokrivenost njegove zaštite – kao autorskog dela i industrijske tvorevine. Kod dizajna je izuzetno bitan taj spoljni izgled proizvoda, jer je u nekim slučajevima tipična prepoznatljivost izgleda proizvoda ključna za njegovu prodaju na tržištu kao i formiranje brenda.[1] Kao i kod svakog prava intelektualne svojine, ono što dizajn prvenstveno čini podobnim da bude registrovan kao takav jeste njegova novost i individualni karakter. Zakon o autorskom i srodnim pravima među autorska dela svrstava i „(…) dela arhitekture, primenjene umetnosti i industrijskog oblikovanja“. „Industrijsko oblikovanje“ upućuje reklo bi se na industrijski dizajn, te je dizajn zapravo neka vrsta autorskog dela iako zakonom ne uživa dugoročniju zaštitu kao druga autorska prava. Prava na industrijski dizajn (industrijski i zanatski proizvodi) se registruju kod nadležnog državnog organa (Zavoda za intelektualnu svojinu Republike Srbije) i zaštita traje 5 godina, sa mogućnošću produženja uz plaćanje takse, ali ukupno 25 godina od dana prve registracije. Protekom maksimalnog zakonskog perioda zaštite dizajn može biti podložan kopiranju i slobodnom korišćenju od strane bilo kog lica bez potrebe da se stekne saglasnost prvobitnog autora. Ideja zakonodavca je da na svojevrstan način podstiče autore dizajna da konstantno rade na kreativnosti i estetskom usavršavanju proizvoda. Sa druge strane, neregistrovani dizajn se smatra poznatim onog momenta kada se iznese u javnost, dok je negativna strana teže dokazivanje momenta njegovog nastanka. Zakon poznaje pravo prvenstva autora odnosno autorom dizajna smatra ono fizičko ili pravno lice koje prvo takav dizajn registruje, ali postoji i mogućnost izlaganja određenog dizajna na sajmu, a koji prethodno nije zvanično registrovan, te se zakonom ostavlja rok od tri meseca pre zvanične registracije u kojem je lice moglo da izlaže određeni proizvod i da se iako nije registrovan kao takav smatra autorom dizajna sa (naknadnim) pravom traženja zaštite. Ustupanje prava korišćenja dizajna se može vršiti ugovorom o licenci (tzv. isključiva licenca) koji mora biti sačinjen u pisanom obliku sa tačnim naznačenjem trajanja licence i njenog obima. Takođe, svaki odvojivi deo, a ujedno sastavni, morao bi biti uočljiv/vidljiv prilikom redovne upotrebe proizvoda, te da bi se na njemu ostvarilo posebno pravo na dizajn, njegove vidljive karakteristike moraju takođe da ispunjavaju uslove novosti i individualnog karaktera.  Međunarodna registracija dizajna je moguća primenom Haškog sporazuma o međunarodnom registrovanju industrijskog dizajna, što omogućava zaštitu samo u onim državama koje su potpisnice pomenutog sporazuma odnosno potpisnice Ženevskog Akta i/ili Haškog Protokola.[2] Ova dva akta omogućavaju prijavu međunarodnog dizajna fizičkom ili pravnom licu samo ukoliko postoji sedište, stalno mesto boravka (prebivalište) ili nacionalnost prema bilo kojem od dva pomenuta akta. Po kasnijem Ženevskom aktu može da bude ispunjen i uslov „uobičajenog stanovanja“ (eng. habitual residence). Sekretarijat Svetske organizacije za intelektualnu svojinu je usvojio i Vodič za međunarodnu registraciju dizajna sa detaljnijim uputstvima.[3] Kod međunarodne registracije industrijskog dizajna primenjuje se Lokarno Klasifikacija[4] koja sadrži spisak klasa i podklasa dizajna sa objašnjenjima, kao i spisak proizvoda koji mogu biti registrovani kao međunarodni dizajn. Dizajn se može zaštititi tužbom u redovnom građanskom postupku. Tužba se može podneti usled povrede prava, osporavanja prava ili priznanja autorstva. Ukoliko postoji mogućnost da nečije pravo na dizajn bude povređeno, zakon daje mogućnost određivanja privremene mere (između ostalog npr. oduzimanje spornog proizvoda, onemogućavanje stavljanja u promet ili povlačenje iz prometa, kao i zaplena imovine lica za koje postoji sumnja da će povrediti određeno pravo na dizajn). Ono što je zanimljivo jeste da je rok za podnošenje tužbe jedino neograničen u slučaju tužbe za priznanje autorstva (što ovo pravo svrstava u red apsolutnih prava kao npr. neprikosnoveno pravo svojine), dok se u druge dve situacije period podnošenja tužbe ograničava rokom.[5] Da li dizajn može biti posmatran i kao delo koje nije industrijska tvorevina, jer se zakon svakako bavi dizajnom kao industrijskim, ali šta bi sve to potpadalo pod dizajn, a da nije čisto industrijska forma? Jedno od mišljenja jeste da bi se mogla napraviti razlika između indstrijskog dizajna (eng. Industrial Design) i dizajna proizvoda (eng. Product Design), te da je posve ključno da li je određeni dizajn masovno distribuiran. Ukoliko to jeste slučaj, onda se radi o industrijskom dizajnu.[6] Takođe treba imati u vidu da je sam pojam dizajna previše širok i da podrazumeva različite „oblasti“ kao što su industrijski dizajn, grafički dizajn, dizajn mašina, dizajn odevnih predmeta, dizajn enetrijera i nameštaja itd., a u novije vreme i dizajn aplikacija, igrica na mobilnim telefonima, kao i dizajn softvera. Kada se sve to uzme u obzir, treba imati u vidu sve specifičnosti svakog tipa posebno. Iz toga proizilazi da srpski zakon samo delimično pokriva zaštitu dizajna ograničavajući zakonski okvir na industrijski dizajn (jasno je koliko je sporno da trenutno važeći zakon obuhvata dizajn mobilnih aplikacija), a da sve ono što se može smatrati dizajnom a nije industrijski ostaje eventualno zaštićeno nekim drugim propisom. Moglo bi se pretpostaviti da tu stupa Zakon o autorskom i srodnim pravima. Svakako je bitno nagovestiti da je usled brzog razvoja tehnologije potrebno „ići u korak“ sa tim napretkom i prilagođavati zakonsku regulativu da u eventualnom sporu ne bi bilo dileme kojim propisom se štiti povreda ili sankcioniše zloupotreba.  IZVORI: Varga Siniša, „Vrste industrijskog dizajna“, Pravno-ekonomski pogledi, broj 1, godina 1, http://www.pepogledi.org/Arhiva/2010_01/3%20Sinisa%20Varga%20-%20Vrste%20industrijskog%20dizajna.pdf Directive 98/71/EC of the European Parliament and of the Council of October 13, 1998 on the legal protection of designs, dostupno na: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31998L0071:en:HTML Hague Agreement on the international registration of industrial designs, dostupno na: http://www.wipo.int/treaties/en/registration/hague/ Locarno Classification, International Classification for industrial designs under the Locarno Agreement, 11th edition in force from January 1, 2017, dostupno na: http://www.wipo.int/classifications/nivilo/locarno_pdf.htm World Intellectual Property Organization (WIPO), dostupno na: http://www.wipo.int/portal/en/ Zakon o autorskom i srodnim pravima (“Sl. glasnik RS”, br. 104/2009, 99/2011, 119/2012 i 29/2016 – odluka US) Zakon o pravnoj zaštiti industrijskog dizajna (“Sl. glasnik RS“, br. 104/2009 i 45/2015) [1] Dizajn je usko povezan i sa pravom žiga jer npr. estetski obrađeno pakovanje nekog proizvoda iako suštinski samo „pokriva“ određeni proizvod može biti registrovano zasebno; Takođe,  u pravu Sjedinjenih Američkih Država postoji

Ugovor se uopšteno definiše kao saglasnost volja dveju strana na neko davanje, činjenje, nečinjenje ili trpljenje. Ugovori kao takvi su uvek dvostrani pravni poslovi, a mogu biti jednostrano ili dvostrano obavezni, što je u praksi bitno razlikovati. Autorski ugovori u širem smislu su svakako specifična vrsta ugovora, ali su i uvek dvostrano obavezni što znači da i jedna i druga strana u ugovoru pored sticanja određenih prava prihvataju i određene obaveze. Konkretno kod autorskog ugovora „[…] korisnik autorskog dela stiče od autora pravo da koristi određeno autorsko delo na određeni način […]“[1], a usled čega nastaje obaveza korisnika na plaćanje odgovarajuće naknade ili honorara. Takođe, autorskim ugovorom se isključivo prenose imovinska prava autora kojima se korisniku omogućava iskorišćavanje autorskog dela, dok se moralna prava po pravilu ne prenose, izuzev u nekim zemljama anglosaksonskog pravnog sistema.[2] Ugovor o autorskom pravu mora biti u pisanom obliku i vremenski ograničen u zakonski određenom okviru, jer sam autor ne može preneti više prava korisniku svog dela nego što ih i sam ima, a prema srpskom pravu autorska imovinska prava traju za života autora i 70 godina nakon njegove smrti (kod srodnih prava taj rok je kraći[3]) računajući od godine koje neposredno sledi za godinom smrti autora. Sve što posebnim zakonom o autorskom i srodnim pravima nije posebno regulisano, primenjuje se zakon kojim se regulišu obligacioni odnosi.     Kod ugovora sa međunarodnim elementom može doći do sukoba u primeni propisa dveju ili više zemalja, te bi se i u tom kontekstu mogle javiti tri praktične situacije: 1) kada je samim ugovorom određeno merodavno pravo koje će se primenjivati, 2) kada merodavno pravo nije prethodno određeno, i 3) kada je pravo ugovorom određeno ali je u sukobu sa pravom koje bi se primenjivalo da ugovorne strane nisu zaključile ugovor.[4] Prva situacija je najjednostavnija u praksi, jer se autor i korisnik autorskog dela sporazumevaju oko primene prava i samim tim se govori o smanjenom riziku za obe ugovorne strane. Sa druge strane, kada merodavno pravo nije određeno a priori, a okolnosti slučaja ukazuju na primenu srpskog prava kao merodavnog, primenjivaće se odredbe Zakona o rešavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja („Sl.list SFRJ“, br. 43/82 i 72/82 – ispr., „Sl.list SRJ“, br. 46/96 i „Sl.glasnik RS“, br. 46/2006 – dr.zakon ) (dalje u tekstu: Zakon) koji donekle uređuje privatnopravne odnose između autora i korisnika autorskih dela koji su iz različitih zemalja. Važnost takvog propisa se ogleda u činjenici da je u današnje vreme sve više ugovora sa međunarodnim elementom i da u slučaju različitih zakonskih rešenja može lakše da se utvrdi koji propis će biti primenjen na konkretnu situaciju. Pomenuti Zakon u članu 20. stav 1. tačka 14. sadrži odredbu: „Ako nije izabrano merodavno pravo i ako posebne okolnosti slučaja ne upućuju na drugo pravo, kao merodavno pravo primenjuje se: „[…] pravo mesta gde se u vreme prijema ponude nalazilo prebivalište, odnosno sedište autora“. Iz pomenute zakonske odredbe se jedino može zaključiti da je autor dela taj kojem se čini određena ponuda za iskorišćavanje njegovog dela. Moglo bi se reći da je preovlađujući stav u smislu treće situacije, pod uslovom da je ugovor validan i nije osporen, takav da primena pravila o autorskom pravu ima prednost u odnosu na bilo koju sukobljenu odredbu zaključenog ugovora.[5] Prema Bernskoj konvenciji za zaštitu književnih i umetničkih dela (dalje u tekstu: Konvencija), poštuje se tzv. princip nacionalnog tretmana što znači da autorsko delo nastalo u jednoj državi članici/potpisnici Konvencije uživa istu zaštitu u bilo kojoj drugoj državi članici/potpisnici koju ona daje ili garantuje svojim državljanima. Cilj ovog principa jeste obezbeđivanje jednakosti među autorskim delima nastalim u različitim zemaljama gde važe i različiti propisi, a kako bi se što bolje izbegao sukob zakona i onemogućile države potpisnice da svojim državljanima autorima daju veće povlastice u odnosu na autore iz drugih država. Takođe, u pogledu principa nacionalnog tretmana su se javljala i drugačija tumačenja kao npr. da se primeni pravo one države gde je do povrede autorskog dela došlo, bez obzira na nacionalnost autora, mesto nastanka samog dela ili njegovog prvog objavljivanja, što je izazvalo brojna negodovanja i mogućnost manipulacije sa vlasništvom nad takvim delom koje bi se  menjalo svaki put kada bi autorsko delo prešlo međudržavnu granicu.[6] Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (dalje u tekstu: TRIPS Sporazum), koji upućuje na primenu Konvencije izuzev u pogledu moralnih prava autora,  članom 3. takođe uvodi princip nacionalnog tretmana. TRIPS Sporazum, štaviše, članom 4. podrazumeva i primenu principa najpovoljnije nacije koji podrazumeva da i u slučaju da jedna država daje određene povlastice državljanima neke druge države, takve povlastice automatski važe i za državljane svih ostalih država članica, analogno primenjeno na autore. Zakon o autorskom i srodnim pravima (“Sl. glasnik RS”, br. 104/2009, 99/2011, 119/2012 i 29/2016 – odluka US) (dalje u tekstu: ZASP) štiti dela stranih autora ako taj autor „[…] ima autorska prava na osnovu međunarodnog ugovora koji je ratifikovala Republika Srbija“ i ako „[…] postoji uzajamnost između Republike Srbije i zemlje kojoj autor pripada“, dok se moralna prava stranog autora štite bez obzira da li su ispunjeni navedeni zakonski uslovi. ZASP u autorske ugovore uključuje između ostalog izdavački ugovor, ugovor o predstavljanju, ugovor o izvođenju, ugovor o preradi autorskog dela, ugovor o filmskom delu i ugovor o narudžbini autorskog dela, ali važeći Zakon ne reguliše posebno nijedan od njih, već se može samo pretpostaviti da ga je zakonodavac podveo pod već gorepomenuti član 20. gde određuje momenat prijema ponude autora dela kao mogućnost da se Zakon primeni. Činjenica da važeći Zakon ne reguliše detaljnije ovaj segment prava u smislu međunarodnog sukoba propisa, pritom ne pominjući uopšte prava srodna autorskom, govori dovoljno u prilog činjenici da je potrebno doneti novi akt koji bi obuhvatio eventualne sporne situacije. Takođe, trenutno stanje u ovoj oblasti bi zbog šturog regulisanja ugovora o autorskom pravu moglo čak da dovede do upućivanja na primenu nekog drugog merodavnog prava, što svakako nije cilj i ne ide u korist autorima sa prebivalištem odnosno sedištem na teritoriji Republike Srbije. U junu 2014. godine je, nakon održane javne rasprave, donet konačni Nacrt

Kontekst digitalizacije autorskih prava Digitalizacija je uopšteno termin koji se u današnjoj komunikaciji sve češće upotrebljava i može se definisati kao proces prevođenja slike, zvuka, dokumenta ili signala iz analognog u digitalni oblik. Digitalizacija autorskih dela podrazumeva „[..] umnožavanje autorskih dela u elektronskom obliku i činjenja dostupnim tako umnoženih primeraka na internetu“.[1] Budući da određeno delo može da se kopira u neograničenom broju primeraka, gde je svaka kopija zahvaljući digitalnoj formi istovetna originalu, to je teže uočiti razliku, jer je potrebno ispratiti korake do momenta kad je neko pristupio delu. Autor mora dati svoj pristanak da se njegovo delo „digitalizuje“ odnosno prevede u elektronski oblik i postane dostupno mnogo većem broju korisnika uz plaćanje autorske naknade, što je sama suština i prednost digitalizacije. Međutim, negativni aspekti digitalizacije autorskih dela ukazuju na pravnu nesigurnost u virtuelnom prostoru kakav je internet, gde saobraćaj prisutnih sadržaja nije najjasnije uređen propisima i gde nije uvek uočljivo da je određeni sadržaj zaštićen autorskim pravom, te često dolazi do kršenja istog. Zakon o autorskom i srodnim pravima Republike Srbije (“Sl. glasnik RS”, br. 104/2009, 99/2011, 119/2012 i 29/2016 – odluka US) pominje digitalizaciju samo u kontekstu evidencije deponovanih autorskih dela i to članom 202 (2) u kojem piše da „Primerci dela i predmeta srodnih prava koji se deponuju moraju biti u formi pisanog dokumenta (rukopis, štampani tekst, muzička partitura), zvučnog, vizuelnog ili audiovizuelnog zapisa ili u digitalnoj formi.“ Stoga, potrebno je zakonski urediti davanje saglasnosti autora na prevođenje određenog dela u digitalnu formu i istim obuhvatiti sve situacije kojima bi konkretno delo moglo biti zaštićeno od eventualne zloupotrebe u prostoru koji nije teritorija nijedne države. Kako bi takva digitalizovana dela uglavnom bila postavljena na internetu to ostavlja otvoreno pitanje teritorijalne zaštite i internet domena kao i postavljanje različitih sadržaja na konkretan sajt, odakle se svakom ko pristupi daje mogućnost da delo „skine“ (eng. download) i smesti na memoriju svog računara. U tom momentu se konkretno prelazi granica u okviru koje je autorsko delo zaštićeno i ukoliko se „skinuti“ sadržaj i dalje koristi i upotrebljava na internetu neovlašćeno i protivno načelu savesnosti i poštenja, originalni autor eventualno može doći do tih saznanja. Mehanizam zaštite na internetu vidljiv oku bi bio tekst kojim se upućuje da je određeni sadržaj autorsko delo kao: Copyright © Naziv firme, ustanove ili organizacije. All rights reserved.                                                                        Poseban pristup na tržištu autorskih prava u današnje vreme interneta pružaju i Creative Commons[2] licence. Njima se određena prava na nekom autorskom delu u originalnoj formi ustupaju javnosti na korišćenje, izmenu, ili preradu s tim da autor zadržava neka prava na svom delu. Nasuprot davanju saglasnosti uz određenu autorsku naknadu, kod ove licence  autor se saglašava da svoje delo učini javnim i dostupnim znajući da će do izmene dela doći. Ono što je glavna prednost je postavljanje tačno određenih uslova od strane autora pod kojima želi da se konkretno delo ili segment tog dela nadalje koristi ili menja. Po svemu sudeći, i u procesu digitalizacije autor bi zadržao prava na originalnom delu, ali se javlja i više nego očigledan nedostatak ove vrste licence u slučaju kada se delo izmeni tako da se jasno ne vidi inicijalna ideja autora. U prilog tome, digitalne forme autorskih dela omogućavaju lakše izmene koje je teže ispratiti. Pitanje je šta se dešava kada novonastalo delo jedva da podseća na ono od kojeg se pošlo i lice koje koristeći ideju nekog drugog autora tvrdi kako se radi o novom originalnom delu na koje polaže autorska prava. Moglo bi se reći da u toj situaciji Creative Commons licenca gubi smisao.                                                                                                                                                                                            Reforma i „modernizacija“ autorskih prava                                                                                                                                                                                         Pored važeće INFOSOC Direktive iz 2001. godine, Evropska Unija je iznela Predlog Direktive[3] za uređenje tzv. jedinstvenog digitalnog tržišta (eng. Digital Single Market [4]), a sa ciljem da se trenutno stanje autorskih prava modernizuje i prilagodi novonastalim promenama u eri razmene dobara i usluga putem digitalnih tehnologija. Sa jedne strane, strategija digitalnog tržišta bi se zasnivala na slobodnom pristupu digitalnim dobrima širom Evrope, na kreiranju uslova za digitalne mreže u okruženju, kao i na povećanju potencijala digitalne ekonomije.[5] Ideja je da dobra intelektualne svojine budu dostupna u elektronskom obliku kako bi im se putem interneta moglo pristupiti u svakom trenutku i sa bilo koje teritorije zemalja članica. Takođe, može se reći da je ideja vodilja bila da se ulaže u kreativnost i veću dostupnost obrazovanju dolazećim generacijama. Podnošenju Predloga je svakako prethodila kompleksna analiza stanja u oblasti autorskih prava,  kulturološka podloga kao i zainteresovanost na evropskom tržištu, a što naizgled u ovom momentu deluje kao da reforma propisa kaska za ubrzanim tehnološkim razvojem. Sa druge strane, Predlog EU uključuje ograničavanje pristupa vestima i informacijama na internetu, i usmerava se na filtriranje sadržaja zaštićenih autorskim pravom koji bivaju dostupni onlajn, što je ranije bilo odbačeno od strane Evropskog suda pravde[6]. Svaki pristup linku na internetu gde bi se nalazilo autorsko delo na koje lice polaže autorska prava bi se naplaćivao, sa namerom da ta naknada stigne do originalnog autora. Pomalo zvuči naivno da bi se ovakav pristup održao u praksi, praktično zvuči nemoguće, posebno imajući u vidu da to ne bi pospešilo razmenu informacija u digitalnom dobu, nego bi je naprotiv usporilo i dovelo do svojevrsnog „nazadovanja“ u eri digitalne komunikacije. Za svaki novi pristup delu podrazumevalo bi se da autor treba da naplati naknadu. Iako je takva ideja ispravna i zasnovana na fer odnosu prema svakoj iskazanoj ideji, organizacija kolektivnog ostvarivanja autorskog prava gde bi ta određena organizacija prikupljala autorske naknade pa zatim

Žig vs brend Zakon o žigovima Republike Srbije (“Sl. glasnik RS”, br. 104/2009 i 10/2013) u članu 1(2) određuje žig kao „ […] pravo kojim se štiti znak koji u prometu služi za razlikovanje robe, odnosno usluga jednog fizičkog ili pravnog lica od iste ili slične robe, odnosno usluga drugog fizičkog ili pravnog lica”. Žig se može sastojati od reči, slogana, slova, brojeva, slika, crteža, trodimenzionalnih oblika, notnih zapisa, ili kombinacije tih znakova, ali Zakon o žigovima članom 5. eksplicitno određuje koji znak se ne može zaštititi žigom. Oznaka TM (od eng. trademark) označava da je neki znak žig, a R (od eng. registered) se upotrebljava tek kada žigu bude odobrena potrebna registracija.[1]    Brend[2] nije zakonski termin i njime se u poslovnom svetu ukazuje na specifičan proizvod ili uslugu neke kompanije, a suština je u tome da stvori pozitivnu sliku u očima korisnika i potrošača o nekom proizvodu ili usluzi čime utiče na njihovu lojalnost u budućnosti. „[…] Brend nastaje kada proizvodu ili usluzi pripišete osobine žive osobe“.[3] Brend se sastoji od nekoliko elemenata kao što su: ime koje se može izgovoriti (eng. brand name), znak koji određuje vizuelni identitet proizvoda (eng. brand mark), imidž odnosno slika koju formira potrošač (eng. brand image), boja kao element identiteta proizvoda (eng. brand color) i zaštitni znak koji je pravno zaštićena i registrovana marka brenda (eng. trademark)[4].   Svakako u praksi se dešava da se ova dva pojma posmatraju i koriste kao sinonimi, ali u realnosti je svaki žig ujedno i brend, ali nije svaki brend ujedno i žig. Ono što ih razdvaja je registracija kod nadležnog organa radi zaštite od nezakonitog kopiranja. Iako brend može da bude „bilo šta ili bilo ko“[5], što žig inače ne može, najčešće se sam pojam brenda vezuje za određeni proizvod, uslugu ili kompaniju. Brendiranje                                                                                                                                                                         Kompanija koja promoviše proizvod(e) i usluge na tržištu mora deo svojih resursa da uloži u privlačenje određenog profila korisnika tj. potrošača. Nije samo bitno da kompanija „privuče“ određenu grupu ljudi koja će jednom kupiti neki proizvod ili iskoristiti neku uslugu, nego ideja je u tome da se ta grupa potrošača i zadrži kao i da se nadalje privuku novi potrošači. To može biti dosta teško u današnjim uslovima kada je internet sa velikim brojem različitih sadržaja gotovo svima dostupan. Stoga su za brendiranje ključni imidž i jedinstvenost brenda.[6] Nije nepoznato da se slika o kompaniji postepeno razvija i formira u mislima potrošača, jer potrošač uz relevatne informacije povezuje proizvod, njegov spoljašnji izgled i kvalitet sa određenom slikom, sloganom ili logoom. Najbolji način da se brend zaštiti je upravo to učestalo korišćenje i reklamiranje, iako to ne znači da neće doći do povrede[7]. Cilj je da takav brend bude poznat širim krugovima da bi se moglo utvrditi ko je brend prvi koristio, a samim tim, poznate brendove je teško neprimetno zloupotrebiti. Teritorijalna zaštita žiga                        Žig se registruje radi zaštite od nelegalnog kopiranja. Prema članu 57(1) Zakona o žigovima registracija žiga na teritoriji Republike Srbije traje 10 godina od kad je žig prijavljen i od kad je plaćena taksa, ali postoji mogućnost produženja. Treba imati u vidu da se samo plaćanje takse za produženje važenja žiga ne smatra korišćenjem žiga. Prema Madridskoj Uniji koji uključuje Madridski Sporazum za međunarodnu registraciju znakova[8]  i Madridski Protokol[9], postoji mogućnost podnošenja jedinstvene međunarodne prijave koja omogućava važenje znaka na teritorijama svih država potpisnica. Prema Madridskom Protokolu se postupak olakšava u odnosu na Madridski Sporazum, jer se jedinstvena međunarodna prijava Međunarodnom Birou može podneti u bilo kojoj zemlji u kojoj podosilac ima interes za to, uz plaćanje određenih taksi sa trajanjem od 10 godina uz mogućnost produženja prava. Republika Srbija je potpisnica oba dokumenta Madridske Unije koji su na snazi paralelno i nezavisni jedan od drugog, ali od 01.septembra 2008. godine u slučaju države koja je potpisnica oba dokumenta, prednost u primeni ima Madridski Protokol.[10] Problem se može javiti kod zaštite žiga na internetu imajući u vidu da je reč o virtuelnom prostoru koji je svima dostupan, a ne poznaje granice u smislu određene teritorije. U ovom segmentu se pravo žiga povezuje sa pravom internet domena. Može doći do narušavanja pravne sigurnosti i sporova između različitih fizičkih ili pravnih lica koja su na različitim teritorijama registrovali veoma slične žigove, a žele da koriste isti internet domen ili je internet domen jednog dosta sličan drugom, te dovodi do zabune.                                                                                                 (Ne)korišćenje prava na žig                                                                                                                                         Korišćenje žiga podrazumeva stavljanje zaštićenog znaka na robu, njeno pakovanje ili sredstva za obeležavanje robe (etikete, nalepnice, zatvarači za flaše i sl.), nuđenje robe, njeno stavljanje u promet ili njeno skladištenje u te svrhe ili obavljanje usluga pod zaštićenim znakom, uvoz, izvoz ili tranzit robe pod zaštićenim znakom, korišćenje zaštićenog znaka u poslovnoj dokumentaciji ili reklami. [11] Jedna od specifičnosti žiga prema Zakonu o žigovima je i njegov prestanak usled nekorišćenja u periodu od najmanje

Autorska prava možemo definisati kao skup pravnih pravila, materijalnih i procesnih, kojima se pruža pravna, moralna i materijalna zaštita i sigurnost stvaraocima autorskih djela. Oni imaju značajnu ulogu u umjetničkoj i naučnoj sferi, jer daju isključivo pravo korištenja i odobravanja korištenja tog djela, kao i zaštitu tih prava autorima, istovremeno ekonomski i moralno ih postiču na dalje stvaranje. Autorsko pravo je karakteristično za evropski kontinent, gdje se najviše razvilo u francuskom pravu, dok se u anglosaksonskom pravnom sistemu više upotrebljava pojam copyright. Razlika između ta dva pojma je isključivo u tome što se prvi odnosi na ideji sopstvenog prava autora kod kojeg postoji veza između njega i djela, dok se drugi pojam ograničava isključivo na djelo kao takvo. U međunarodnom pravu autorska prava su regulisana brojnim konvencijama i ugovorima poput Bernske konvencije o zaštiti književnih i umjetničkih dijela, Univerzalne konvencije o autroskom pravu prema izvornom tekstu, Univerzalne konvencije o autorskom pravu, revidirana u Parizu, Konvencije o osnivanju Svjetske organizacije za intelektualno vlasništvo, Konvencije o distribuciji signala za prenos programa preko satelita i mnoge druge. Na evropskom nivou donesene su brojne direktive Evropskog parlamenta i Saveta EU kojima se pruža zaštita računarskih progarama, pravo iznajmljivanja i pravo pozajmljivanja, pravila koja se odnose na autorska i srodna prava primjenjena na satelitsku radiodifuziju i kabelsku, rok zaštite autorskih prava i mnoga druga pitanja. Razvoj autorskog prava u Srbiji počeo je sa  Zakonom o zaštiti autorskog prava, donesenog 1929. godine [1]. Danas je na snazi Zakon o autorskom i srodnim pravima donesen 2009. godine[2]. Osnovane su i organizacije koje se bave kolektivnom zaštitom autorskih prava kao što su SOKOJ, koji je osnovan 1965. godine[3], Organizacija proizvođača fonograma Srbije OFPS, Organzacija za kolektivno ostvarivanje prava glumaca-PRAGUS i Orgaizacija za kolektivno ostvarivanje prava interpretatora –PI. U Bosni i Hercegovini razvoj autorskog prava datira još od 1884. godine, kad je usvojen mađarski Zakon o autorskom pravu, u okviru austrougarske monarhije u čijem sastavu je BiH bila. Međutim, rat i posljedice rata, dovele su do toga da je BiH jedina zemlja iz bivše SFRJ u kojoj nije nastavljena zaštita autora i autorskih prava, kacelarija SOKOJ-a u Sarajevu je bila zatvorena a sva arhiva i dokumentacija su nestale. Tek 2002. godine, pod pritiskom Evropske unije, donesen je Zakon o autorskim i srodnim pravima [4], koji je zamjenjen Zakonom o autorskim i srodnim pravima i Zakonom o kolektivnom ostvarivanju autorskog i srodnih prava [5] iz 2010. godine. Tad su se stvorili i zakonski uslovi za osnivanje agencije koja se bavila kolektivnim ostvarivanjem autorskih prava, tadašnja Agencija za zastupanje i zaštitu autorskih prava „Sine Qua Non“ d.o.o., koju kasnije zamjenjuje Asocijacija komozitora-muzičkih stvaraoca – AMUS. [6] Zakonom o autorskim i srodnim pravima Srbije[7] i Bosne i Hercegovine[8], uređeno je pravo autora na njihovim djelima iz područja književnosti, nauke, umjetnosti, prava izvođača, proizvođača fonograma, filmskih producenata, organizacija za radiodifuziju, izdavača i proizvođača baza podataka na njihovim izvođenjima, fonogramima, videogramima, emisijama i bazama podataka, individualno ostvarivanje autorskih prava i srodnih prava, njihova zaštita i područje primjene. Autorskim djelom se, prema ovom zakonu, smatra individualna duhovna tvorevina iz oblasti književnosti, nauke i umjetnosti bez obzira na vrstu, način i oblik izražavanja, a naročito pisana djela (književni tekstovi, studije, priručnici, članci i ostali natpisi, kao i kompjuterski programi), govorna djela, dramska, dramsko muzička i lutkarska djela, koreografska i pantomimska djela, muzička djela sa riječima i bez riječi, audiovizuelna djela, djela likovnih umjetnosti, djela arhitekture, djela svih grana primjenjenih umjetnosti, grafičkog i industrijskog oblikovanja, fotografska djela, kartografska djela i prezentacija naučne, obrazovne i tehničke prirode. Ovde se ubrajaju i prijevodi, muzički aranžmani, muzičke obrade i druge prerade izvornih autorskih dijela, zbirke autorskih djela ili druge građe. Ono što nije zaštićeno autorskim pravom su ideje, koncepti, postupci, radne metode, matematičke operacije, načela, otkriča, službeni tekstovi iz oblasti zakonodavstva, uprave ili sudstva, politički govori i govori tokom sudskih rasprava, dnevne vijesti i razne informacije, narodne književnosti i umjetničke tvorevine.  Nosilac autorskog prava je autor-fizičko lice koje je stvorilo orginalnu individualnu tvorevinu, koja je na neki način izražena. To je lice čije je ime, prezime, pseudonim ili neki drugi znak označeni na djelu na uobičajni način. Zakonska pretpostavka autorstva postoji sve dok se ne dokaže suprotno u sudskom postupku. Koautori su više lica koja su stvorila autorsko pravo, te im isto pripada kao nedeljivo, a udio se određuje srazmjerno stvarnom doprinosu koji je svaki od njih dao u stvaranju djela, ako nije drugačije određeno ugovorom. Autorska prava nastaju i pripadaju autoru samim stvaranjem autorskog djela i pri tom nisu potrebne nikakve formalnosti niti postupci da bi se isto ostvarilo. Ona se dijele na autorska moralna prava, koja podrazumjevaju lično-pravna ovlaštenja, autorska imovinska prava, koja podrazumjevaju imovinskopravna ovlaštenja i druga prava. Autorska moralna prava su pravo paterniteta (isključivo ovlaštenje autora da bude priznat i označen kao stvaralac djela), pravo naznačenja imena (pravo da se njegovo djelo objavi pod njegovim  imenom, pseudonimom, nekom drugom oznakom ili anonimno), pravo objavljivanja (pravo da odluči da li će, kada, na koji način i u kojoj formi objaviti djelo) i pravo na zaštitu integriteta djela (pravo da se suprostavi svakom mjenjanju ili upotrebi djela neovlaštenog lica kao i da daje dozvolu za preradu svog djela). Autorska imovinska prava su pravo reproduciranja i pravo distribuiranja (pravo umnožavanja), pravo davanja u zakup, pravo saopštavanja javnosti (što obuhvata pravo javnog izvođenja, pravo javnog prenošenja, pravo javnog prikazivanja, pravo javnog saopštavanja sa fonograma i videograma, pravo radiodifuznog i kablovskog emitiranja, pravo radiodifuznog i kabovskog reemitiranja, pravo sekundarnog korištenja djela koje se radiodifuzno emitira, pravo činjenja djela dostupnim javnosti, pravo prerade i pravo audiovizuelnog prilagođavanja. U druga autorska prava spadaju prava autora prema vlasniku primjerka autorskog djela, a to su pravo na naknadu za davanje na poslugu, pravo slijeđenja, pravo na naknadu za privatnu i vlastitu upotrebu i pravo pristupa i predaje djela. U srbijanskom zakonu tu se još ubrajaju i pravo zabrane izlaganja orginalnog primjerka djela likovne umjetnosti i preče pravo autora na preradu primjerka djela arhitekture. U srodna prava po zakonu se ubrajaju prava izvođača, prava proizvođača fonograma, prava filmskih producenata, prava organizacija za radiodifuziju, prava izdavača