IT

Pravo konkurencije[1] je postojanje prava više učesnika da na tržištu nude zamenljive proizvode ili usluge (tzv. supstitute)[2], uz postojanje odnosa ponude i tražnje, s tim da se konkurencija posmatra u kontekstu relevantnog tržišta proizvoda, kao i relevantnog geografskog tržišta.[3] Dominantnost jednog učesnika na relevantnom tržištu ne znači nužno i zloupotrebu istog, te je ta kategorija dominantnog učesnika prisutna i dozvoljena u okvirima zakonskih granica i ispunjenja određenih uslova, uz postojanje slobodne konkurencije. Takođe, zakon sankcioniše određene katerogije sporazuma odnosno „dogovaranja tržišnih uslova“ među tržišnim učesnicima (tzv. horizontalni i vertikalni sporazumi). Indikacije nelojalne konkurencije su podeljene u 3 grupe prema Pariskoj konvenciji za zaštitu indutrijske svojine (dalje: Pariska konvencija) [4]: izazivanje zabune u pogledu porekla ili izgleda nekog proizvoda ili usluge[5], pogrešno navođenje[6] i ugrožavanje reputacije konkurenata (kao što je odavanje poverljivih informacija konkurenta, direktan napad na konkurenta i sl.)[7]. TRIPS Sporazum koji reguliše trgovinske aspekte intelektualne svojine u članu 39. se poziva na Parisku konvenciju i konkurencija se u tom smislu tretira kao „nelojalna trgovinska upotreba/praksa“ (eng. „unfair commercial use“). Sa druge strane, zabrana konkurencije je sankcionisana zakonom i nije dozvoljeno da se poslovanje između dva privredna subjekta uslovljava zabranom poslovanja sa trećim licima na istom relevantnom tržištu proizvoda. Kako se kontekst (ne)lojalne konkurencije tumači u smislu prava intelektualne svojine? Prilikom utvrđivanja postojanja (slobodne) konkurencije na tržištu prava intelektualne svojine utvrđuje se relevantno tržište koje predstavlja „(…) tržište unutar koga učesnici na tržištu osećaju pritisak drugih konkurenata (…)“ i na kojem se nalazi skup roba ili usluga koje potrošači smatraju zamenljivim u pogledu svojstva, namene i cene[8], a relevantno geografsko tržište kao „(…) prostor na kome učesnici na tržištu učestvuju u ponudi ili potražnji i na kome postoje isti ili slični uslovi konkurencije a koji se bitno razlikuju od uslova konkurencije na susednim teritorijama“.[9] U smislu prava intelektualne svojine, geografske oznake porekla (najčešće povezane sa vinom i alkoholnim pićima) su dobar primer da je u određenim slučajevima konkurentima dozvoljeno da koriste naziv koji se odnosi na specifičnu regiju koja se ujedno vezuje za konkretan proizvod. Suština je da su karakteristike ili osobine proizvoda baš takve kakve jesu zahvaljujući regiji iz koje potiče. U slučaju korišćenja naziva „Bavaria“ za pivo (nem. „Bayerisches Bier“ je zaštićena geografka oznaka porekla), konkurenti su mogli da koriste taj naziv u okviru svojih zasebnih žigova samo ako je pivo proizvodeno u Bavarskoj oblasti Nemačke (u suprotnom bi moglo da izaziva zabunu), i samo ako je određeni žig korišćen pre nego što je konkretan naziv postao zaštićena geografska oznaka porekla (Trade marks Act 1995- section 61(2)(c)) i ne bi se smatrao izazivanjem zabune u prometu kao ni narušavanjem slobodne konkurencije.[10] Sam naziv „Bavaria“ se stoga ne bi mogao zaštititi od strane svakog konkurenta ponaosob. U pravu žiga je svakako potrebno da žig bude distiktivan (različit u odnosu na već postojeće registrovane i u određenim slučajevima i neregistrovane žigove) i da ne izaziva zabunu na tržištu, te je korišćenje svih generičnih naziva od strane titulara svojevrsno ograničavanje slobodnih konkurenata i stoga takvi žigovi ne bi ispunjavali uslove za registraciju.[11] U tom slučaju bi se povreda prava na žig izjednačavala sa povredom prava konkurencije. U smislu autorskih i srodnih prava, relevatno tržište proizvoda za utvrđivanje (ne)postojanja konkurencije je specifična kategorija obzirom da je odnos prema konkretnom autorskom delu potrebno postaviti kako sa stanovišta samog autora tako i sa stanovišta korisnika odnosno kupca konkretnog autorskog dela.[12] U pogledu određivanja tog relevantnog tržišta proizvoda, bitan je samo odnos korisnika prema delu, jer bi u suprotnom svako pojedinačno autorsko delo bilo posebno i relevatno tržište samo za sebe, a samim tim bi i svaki pojedinačni autor za svako pojedinačno delo bio monopolista na svom tržištu, što svakako nije cilj slobodne konkurencije. Takođe, postoje i ograničenja konkurencije koja nisu uslovljena od strane drugog učesnika na tržištu već zakonski uređena kao što je prinudna licenca kojom zakon ograničava titulara pronalaska (patenta) da bude isključivi korisnik pronalaska iz razloga što nedovoljno koristi pronalazak ili je na primer, korišćenje jednog pronalaska uslov za korišćenje nekog drugog. Isto tako, usled nekorišćenja žiga od strane njegovog titulara, takav žig može prestati da postoji u tržišnim uslovima, čime se na određeni način ograničava pravo titulara na slobodnu konkurenciju. Svakako, sva ova zakonska ograničenja su predviđena u cilju nesmetanog kretanja proizvoda i usluga na tržištu, te je njihovo korišćenje na taj način opravdano. Intelektualna prava kao i njihova zaštita dobijaju sve više na značaju, i u uslovima nelojalne konkurencije, gde se povrede intelektualnih prava upravo mogu štititi pravilima za uspostavljanje slobodne konkurencije i poštene trgovinske prakse. Vremenom je učešće nadležnih državnih tela u zaštiti tržišne konkurencije umnogome doprinelo donošenju korisnih i adekvatno primenljivih rešenja. Komisija EU je uvela tzv. program/politiku „pomilovanja“ (eng. Leniency Policy)[13] kojim se „borba“ protiv nedozvoljenih sporazuma medju konkurentima svela na ublažavanje ili oslobađanje od predviđenih kazni. U uslovima ispitivanja postojanja eventualnog narušavanja konkurencije, Komisija za zaštitu konkurencije Republike Srbije (dalje: Komisija) se pored zakonskih normi rukovodi i Uredbom o kriterijumima za utvrđivanje relevantnog tržišta. Takođe, Komisija je usvojila predmetni program EU kako bi se učesnici na tržištu koji sarađuju sa Komisijom blaže kaznili ili bili oslobođeni plaćanja kazne za narušavanje konkurencije.[14] Izvori: Knjige Begović Boris, Pavić Vladimir, Uvod u pravo konkurencije, Centar za izdavaštvo i informisanje, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd (2012) Popović Dušan, Isključiva prava intelektualne svojine i slobodna konkurencija, Centar za izdavaštvo i informisanje, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd (2012) Internet European Comission – Competition, dostupno na: http://ec.europa.eu/competition/ Komisija za zaštitu konkurencije Republike Srbije, dostupno na: http://www.kzk.gov.rs Paris Convention for the protection of industrial property, dostupno na: http://www.wipo.int/treaties/en/text.jsp?file_id=288514 TRIPS (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights), dostupno na: http://www.wipo.int/treaties/en/text.jsp?file_id=305907 Zakoni i podzakonski akti Uredba o kriterijumima za određivanje relevantnog tržišta (“Sl. glasnik RS”, br. 89/2009) Zakon o zaštiti konkurencije (“Sl. glasnik RS”, br. 51/2009 i 95/2013) [1] Begović Boris, Pavić Vladimir, Uvod u pravo konkurencije , str. 23 – “(…) Skup propisa koji treba da obezbede da se konkurencija na tržištu ne narušava na način kojim se umanjuje društveno blagostanje“ [2] Primer konkurenata na tržištu: Coca Cola i Pepsi Cola [3] Suprotnost