Krivično pravo

Otmica je krivično delo, koje je uvedeno u naše krivično zakonodavstvo tek 1977. godine.[1] Do tada, otmica je kvalifikovana pod drugim krivičnim delima. Ovo krivično delo sadrži elemente krivičnog dela: protivpravnog  lišenja slobode, prinude i iznude. S tim u vezi, otmica prevazilazi kršenje osnovnih ljudskih prava i slobode koju svaki čovek na ovom svetu prirodno zaslužuje. Prema Ustavu Republike Srbije, čl. 27: “Svako ima pravo na ličnu slobodu i bezbednost. Lišenje slobode dopušteno je samo iz razloga i u postupku koji su predviđeni zakonom.”[2] Takođe, prema Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima koju je Generalna skupština Ujedinjenih nacija proglasila 10. decembra 1948. godine, i Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda koju su donele članice Saveta Evope 4. novembra 1950. godine u Rimu, da: “Svako ima pravo na slobodu i bezbednost ličnosti.”[3] Prethodnih godina 10 zemalja u svetu, beleže veliki broj otmica: Kolumbija, Haiti, Meksiko, Venecuela, Jemen, Pakistan, Nigerija, Irak, Somalija i Avganistan.[4] U Srbiji pretežno godišnje nestano oko 700 dece, sa dobrim ishodom, većinom se deca bezbedno vrate, mali broj procenta se završi sa tragičnim ishodom.[5] Srž ovog krivičnog dela je sličan iznudi. Zbog toga što krivično delo otmica, ne smatra se samo sa namerom da učinilac dela iznudi novac ili kakvu drugu imovinsku korist, već da oteto lice prinudi da nešto učini, ne učini ili da trpi, čini ovo delo da se otmica ne svrstava samo za iznudu krivičnog dela protiv imovine, već u dela protiv slobode i ljudskih prava čoveka. Radnja izvršenja ovog krivičnog dela, ogleda se u odvođenju ili zadržavanju nekog lice upotrebom sile, pretnje, obmane ili nekog drugog načina. Prema članu 134, Krivičnog zakonika, stav 1: “Ko silom, pretnjom, obmanom ili na drugi način odvede ili zadrži neko lice u nameri da od njega ili drugog lica iznudi novac ili kakvu drugu imovinsku korist ili da njega ili koga drugog prinudi da nešto učini, ne učini ili trpi, kazniće se zatvorom od dve do deset godina.”[6] Ovo delo može se izvšiti protiv volje otetog lica, ako izvršilac krivičnog dela upotrebi silu, i pretnju odvođenjem lica na drugo mesto, ili izvrši otmicu usled dobrovoljne volje otetog lica, jer je u datoj situaciji lice bilo obmanuto od strane izvršioca krivičnog dela. Dakle, sredstvo kojim se otmica vrši može biti: Sila, Pretnja, ili Odmana Međutim, prilikom izvršenja ovog krivičnog dela, mogu se upotrebiti sva tri sredstva. Primera radi, neko lice se može obmanom odvesti, zatim se upotrebom sredstva pretnja zadržava to lice, dok učinilac ovog krivičnog dela upotrebljava i silu da bi se to oteto lice zadržalo na tom mestu). Izvršenje ovog krivičnog dela “na drugi način”, traje kad se ne upotrebljavaju sredstva obmane, pretnje ili sile, već kad se izvršava krivična radnja isključivo bez volje otetog lica, to je kod situacije, primera radi nemoćnog lica (koje je nepokretno). Prema članu 134, stav 2, Krivičnog zakonika: “Ko radi ostvarenja cilja otmice preti ubistvom ili teškom telesnom povredom otetom licu, kazniće se zatvorom od tri do dvanaest godina.” [7] Otmica može biti i težeg oblika, u slučaju navedenog člana 134. stava 2[8], kada je pretnjom ozbiljno narušena bezbednost otetog lica.  Ozbiljnost podrazumeva da je pretnja realno objektivna, i pod velikom verovatnoćom moguća da se izvrši. U slučaju kada se ozbiljnost pretnje primeni u vidu da se oteto lice zadrži, ili da se tom licu naruši zdravlje, ili druge teške posledice, učinilac će se kazniti zatvorom od tri do petnaest godina. Prema članu 134., stava 3: “Ako je oteto lice zadržano duže od deset dana ili je prema njemu postupano na svirep način ili mu je teško narušeno zdravlje ili su nastupile druge teške posledice ili ko delo iz stava 1. ovog člana učini prema maloletnom licu, učinilac će se kazniti zatvorom od tri do petnaest godina.”[9] Kod težeg oblika krivičnog dela otmica, u kojem je nastupila smrt otetog lica, veoma je bitno da je to delo učinjeno nehatom učinioca.  Primera radi, ako je ovo delo ubistva obuhvaćeno umišljajem učinioca, to delo bi bilo učinjeno iz koristoljublja, tj. radi izvršenja ili prikrivanja drugog krivičnog dela ili iz niskih pobuda, to krivično delo bi obuhvatalo teško ubistvo, a ne krivično delo otmica. Prema članu 134, stavu 4: “Ako je usled dela iz st. 1. do 3. ovog člana nastupila smrt otetog lica ili je delo izvršeno od strane grupe, učinikac će se kazniti zatvorom od pet do osamnaest godina.”[10] Od navedenih težih oblika, najteži oblik krivičnog dela otmice postoji ako je izvršen od strane organizovane kriminalne grupe. Prema članu 134. stavu 5: “Ako je delo iz st. 1. do 3. ovog člana izvršeno od strane organizovane kriminalne grupe, učinilac će se kazniti zatvorom od najmanje pet godina.”[11]   Izvori: Republike Srbije, Službeni glasnik RS, br. 98/06. Krivični zakonik, Službeni glasnik RS, br. 94/16 Delibašić, V. (2015) Krivično delo otmica u krivičnom zakonodavstvu Republike Srbije. Kultura polisa, br. 27, str 499-510 Internet stranice: http://www.sostelefon.org.rs/zakoni/14.%20Evropska%20konvencija%20za%20zastitu%20ljudskih%20prava%20i%20osnovnih.pdf, stranici pristupljeno 03.06.2018. https://www.srbijadanas.com/clanak/ovde-cete-biti-kidnapovani-13-05-2014, stranici pristupljeno 03.06.2018. https://www.blic.rs/vesti/drustvo/porazna-statistika-u-srbiji-godisnje-nestane-700-dece/8xy431m , stranici pristupljeno 03.06.2018. [1] Delibašić, V. (2015) Krivično delo otmica u krivičnom zakonodavstvu Republike Srbije. Kultura polisa, br. 27, str 499-510 [2] Ustav Republike Srbije, Službeni glasnik RS, br. 98/06. [3]http://www.sostelefon.org.rs/zakoni/14.%20Evropska%20konvencija%20za%20zastitu%20ljudskih%20prava%20i%20osnovnih.pdf, stranici pristupljeno 03.06.2018. [4] https://www.srbijadanas.com/clanak/ovde-cete-biti-kidnapovani-13-05-2014, stranici pristupljeno 03.06.2018. [5] https://www.blic.rs/vesti/drustvo/porazna-statistika-u-srbiji-godisnje-nestane-700-dece/8xy431m , stranici pristupljeno 03.06.2018. [6] Krivični zakonik, Službeni glasnik RS, br. 94/16 [7] Krivični zakonik, Službeni glasnik RS, br. 94/16 [8] Krivični zakonik, Službeni glasnik RS, br. 94/16 [9] Krivični zakonik, Službeni glasnik RS, br. 94/16 [10] Krivični zakonik, Službeni glasnik RS, br. 94/16 [11] Krivični zakonik, Službeni glasnik RS, br. 94/16 PRATITE NAS NA INSTAGRAMU: kliknite ovde. PRATITE NAS NA FACEBOOK-U: kliknite ovde. Autor: *Napomena: Tekstovi u okviru projekta, priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse.

Zakonodavac je predvidio nekoliko oblika ovog djela. Prvi oblik inkriminiše davanje lažnog iskaza od strane svjedoka, vještaka, prevodioca ili tumača, u postupku pred sudom, u disciplinskom, prekršajnom ili upravnom postupku ili drugom zakonom propisanom postupku. Dakle, izvršilac ovog oblika djela može biti samo lice koje učestvuje u postupku kao svjedok, vještak, prevodilac ili tumač (delicta propria). [1] Radnja izvršenja je određena kao davanje lažnog iskaza. Neće postojati ovo krivično djelo ako lice koje daje iskaz smatra i vjeruje da je neistinit, a iskaz je objektivno istinit (npr. svjedok u namjeri da prikrije učinioca krivičnog dijela, daje iskaz da je djelo počinilo neko drugo lice, pa se u postupku utvrdi da je to drugo lice zaista i počinilo krivično djelo). Isto tako ne postoji ovo djelo ukoliko lice daje iskaz koji sadrži tvrdnje koje objektivno nisu tačne, ali kod njega postoji uvjerenje da su one tačne. Lažan iskaz svjedoka treba da se odnosi na činjenice, a ne i na mišljenje svjedoka o nekim stvarima. Davanje lažnog iskaza najčešće se vrši davanjem izjave o nekim činjenicama koja ne odgovara istini. Međutim, davanje lažnog iskaza se može izvršiti i nečinjenjem, tj. svjesnim prešućivanjem bitnih činjenica koje se odnose na predmet dokazivanja. Ako je svjedok svjesno prešutio neke činjenice, jer bi svojom izjavom vezanom za te činjenice sebe izložio krivičnom gonjenju, neće postojati ovo krivično djelo. Isto tako, odbijanje svjedoka da svjedoči ne predstavlja ovo krivično djelo. Bez uticaja na primjenu ove inkriminacije je činjenica da lažan iskaz nije uticao na donošenje sudske odluke. Dakle, djelo je dovršeno kad je završeno davanje iskaza u određenom postupku. S obzirom da jedno lice može biti saslušano više puta, pri čemu može mijenjati svoj iskaz, uzima se mjerodavno poslednje davanje iskaza.  [2] Ovo krivično djelo se može izvršiti u postupku pred sudom, disciplinskom, prekršajnom ili upravnom postupku ili nekom drugom propisanom postupku. Subjektivnu stranu djela čini umišljaj. Dakle, izvršilac mora biti svjestan da u svojstvu svjedoka, vještaka, prevodioca ili tumača učestvuje u postupku pred sudom te da ono što iskazuje ne odgovara stvarnosti, odnosno da je prešutio bitne činjenice vezane za predmet ispitivanja. Drugi oblik dijela inkriminiše davanje lažnog iskaza u sudskom ili upravnom postupku, od strane lica koje ima svojstvo stranke, prilikom izvođenja dokaza saslušanjem stranke, pod uslovom da je na tom iskazu zasnovana odluka koja je donesena u tom postupku. Teži oblici djela su ako je lažan iskaz dat u krivičnom postupku i ako je dat pod zakletvom. Najteži oblik djela postoji ukoliko su nastupile naročito teške posljedice za okrivljenog. Što se tiče kaznenih odredbi Krivični zakonik Srbije ako je lažan iskaz dat u krivičnom postupku ili je dat pod zakletvom učinilac će se  kazniti zatvorom od tri meseca do 5 godina. [3] Ako su nastupile naročito teške posledice za okrivljenog učinilac će se kazniti zatvorom od jedne do osam godina. Krivični zakonik Republike Srpske predviđa da ako je lažan iskaz dat u krivičnom postupku učinilac će se kazniti kaznom zatvora od 6 mjeseci do pet godina. Ako su nastupile naročito teške posljedice za okrivljenog učinilac će se kazniti kaznom zatvora od jedne do osam godina. [4] Ako je lažan iskaz dat u krivičnom postupku u Federaciji, učinitelj će se kazniti kaznom zatvora od 6 mjeseci do 5 godina. .  Ako su nastupile naročito teške posljedice za okrivljenog učinilac će se kazniti kaznom zatvora od jedne do deset godina. [5] Krivični zakonik Crne Gore inkriminiše da ako je lažan iskaz dat u krivičnom postupku učinilac će se kazniti zatvorom od 3 mjeseca do 5 godina.  Ako su nastupile naročito teške posljedice za okrivljenog učinilac će se kazniti kaznom zatvora od jedne do osam godina. [6] Izvori: [1] Krivićno pravo, Miloš Babić, Ivanka Marković, 2009 [2] Kazneno pravo, Bačič, Pavlović [3] Krivični zakonik („Sl.glasnik RS“, br. 85/2005, 88/2005-ispr.,107/2005-ispr.,72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013, 108/2014 i 94/2016), čl. 335 [4] Krivični zakonik Republike Srpske (Službeni glasnik Republike Srpske broj: 64/17), čl. 335 [5] Krivični zakon Federacije BiH (Službene novine FBiH 36/03, 37/03, 21/04, 69/04, 18/05, 42/10, 42/11, 59/14 i 76/14), čl. 348 [6] Krivični zakonik (Službeni list Republike Crne Gore br: 70/2003, 13/2004, 47/2006 i Službeni list Republike Crne Gore br: 40/2008, 25/2010, 32/2011, 64/2011-drugi zakon, 40/2013, 56/2013, 14/2015, 42/2015, 58/2015-drugi zakon i 44/2017), čl. 389. Autor teksta: PRATITE NAS NA INSTAGRAMU: kliknite ovde. PRATITE NAS NA FACEBOOK-U: kliknite ovde. *Napomena: Tekstovi u okviru projekta, priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda, ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu. Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i Krivičnog zakonika). Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Tijana Puzić. ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda ne prihvata odgovornost za bilo kakvu upotrebu infromacija sadržanih na internet prezentaciji.

Pojam koji se na prvi pogled čini kao da svi znaju šta ona predstavlja, iako većina ne bi znala kako da je definiše. Ni naše zakonodavstvo nema definiciju šta je uvreda. Ali je zato inkriminisana Krivičnim zakonikom, članom 170. Zakonom je jedino propisano da krivično delo uvrede čini onaj ko uvredi drugog. Uvreda se određuje kao sve što može da ima uvredljiv postupak. Uvredom se smatra svaka izjava ili ponašanje kojim se sa namerom omalovažava ili ponižava drugo lice (animus iniurandi), a omalovažavanje je potcenjivanje ili negiranje vrednosti koje čine čast jednog lica. I ugled i čast predstavljaju lična, nematerijalna dobra čoveka, a to su vrednosti koje čine deo ličnosti pojedinca. Čast predstavlja vrednosnu sliku kakvu imamo o sebi (subjektivna vrednosna ocena), a ugled je slika kakvu drugi imaju o nama (objektivna vrednosna ocena). Ovi pojmovi su moralne kategorije, te ne mogu da se lako odrede. U suštini, Zakonom se štiti  pravo čoveka na čast, odnosno da drugi poštuju njegovu ličnost. Zbog toga,ovo delo spade u krivična dela protiv časti i ugleda. Uvreda može da bude ostvarena na različite načine,kao: Verbalna uvreda-neposrednim usmenim kazivanjem (direktnim obraćanjem); Pisanim putem-upućivanje uvredljivih izraza u pismu; Uvreda simboličnim gestovima- pokazivanje pokretima; Realna uvreda(uvreda delom)- ponašanjem. Izjava ili ponašanje nekog lica su uvredljivi samo ako stvarno znače omaložavanje, ponižavanje ili potcenjivanje drugog lica.  Nije važno da li je neko želeo drugog da uvredi, nego se ceni objektivno da li takvo ponašanje ili izjava jesu ponižavajući po dostojanstvo drugog lica. Nije važno ni da li uvređeni to razume i shvata na uvredljiv način, jedino je sud pozvan da oceni da li je preduzeta radnja i uvredljiva. Ta ocena se čini na osnovu objektivnih kriterijuma, da se postupak može smatrati uvredljivim po opštem shvatanju, običajima i moralu u jednoj sredini. Da bi postojalo krivično delo uvrede, ona se mora odnositi na određeno lice, i nije bitno da li je izvršeno u prisustvu ili bez prisustva nekog lica, čak nije bitno ni da je to lice saznalo za uvredu ili nije, bitno je da je neko drugi saznao. Otuda je bitno da je uvreda u formi u kojoj je moguće da druga lica saznaju. Takođe, bitna je i namera. Postoji i pojam “retorzija uvrede”, a to je uzvraćena uvreda, odnosno provocirana uvreda, koju je lice uzvratilo licu koje ga je uvredilo. U tom slučaju, mogu obe strane biti kažnjene ili jedna strana da se kazni ili oslobodi od kazne. Nije od značaja koliki je broj međusobnih uvreda, niti da li su srazmerne, ni ko je prvi naneo uvredu. Kako se štiti čast u smislu poštovanja tuđeg dostojanstva, uvreda će postojati i kada se iznosi nešto što je istinito, a što može da znači ponižavanje drugog lica. U slučaju da je uvreda izneta u okviru ozbiljne kritike u naučnom, književnom ili umetničkom delu, u vršenju službene dužnosti, novinarskog poziva, političke delatnosti, u odbrani nekog prava ili zaštiti opravdanih interesa, a ne postoji namera omalovažavanja, isključena je kažnjivost. Postoji i “javna uvreda”, koja je učinjena putem štampe, radija, televizije ili dr.sredstava javnog informisanja ili sličnih sredstava ili na javnom skupu. Ona predstavlja teži oblik uvrede. Gonjenje za ovo delo se preduzima po privatnoj tužbi. Ako je delo učinjeno prema umrlom licu, gonjenje se preduzima po privatnoj tužbi bračnog druga ili lica koje je sa umrlim živelo u trajnoj vanbračnoj zajednici, srodnika u pravoj liniji, usvojioca, usvojenika, brata ili sestre umrlog lica. Izjave su obuhvaćene slobodom izražavanja mišljenja. Međutim, kao i svaka druga sloboda, ni ona nije bez ograničenja. Ona je ograničena pravima i slobodama drugih, kao i interesima zajednice. Dakle, sloboda izražavanja mišljenja ne podrazumeva i slobodu nanošenja uvreda, odnosno omalovažavanja drugih ljudi. “Ništa se ne zaboravlja sporije od uvrede, a ništa brže od dobročinstva”. Izvori:             http://paragraf.rs/propisi/krivicni_zakonik.html Autor teksta: Nataša Stančev. *Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Law bloggers / Pravni blogeri priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda,  ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu. Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i  Krivičnog zakonika). Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Nataša Stančev. ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda ne prihvata odgovornost za bilo kakvu upotrebu infromacija sadržanih na internet prezentaciji.

Prema Krivičnom zakoniku[1], krivično delo nedavanje izdržavanja, spada u grupu krivičnih dela protiv braka i porodice. Prema članu 195, Krivičnog zakonika: Ko ne daje izdržavanje za lice koje je po zakonu dužan da izdržava, a ta dužnost je utvrđena izvršnom sudskom odlukom ili izvršnim poravnanjem pred sudom ili drugim nadležnim organom, u iznosu i na način kako je to odlukom odnosno poravnanjem utvrđeno, kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do dve godine.  Neće se kazniti učinilac dela iz stava 1. ovog člana, ako iz opravdanih razloga nije davao izdržavanje. Ako su usled dela iz stava 1. ovog člana nastupile teške posledice za izdržavano lice, učinilac će se kazniti zatvorom od tri meseca do tri godine. Ako izrekne uslovnu osudu, sud može odrediti obavezu učiniocu da izmiri dospele obaveze i da uredno daje izdržavanje.[2] Dakle, to je lice koje je učinilo krivično delo usled nedavanja izdržavanja za drugo lice koje je prema zakonu dužno da ga novčano izdržava. Po zakonu je utvrđena ta dužnost utvrđenom sudskom odlukom, ili drugim nadležnim organom, ili poravnanjem je utvrđen novčani iznos i način odluke izvršenja dužnosti. Porodični zakon iz 2015. godine[3], pravi razliku dužnosti izdržavanja između dva lica (poverilaca i dužnika), tj. između roditelja i deteta, između supružnika, vanbračnih partnera, majke deteta, između srodnika (braće i sestara itd.). Zapravo izdržavanje je pravni odnos između dva lica (poverilaca i dužnika), u kojem poverilac ima pravo da prema Porodičnom zakonu zahteva od drugog lica (dužnika) određeno davanje (izdržavanje). Lice koje daje izdržavanje u vidu određenog novčanog iznosa radi obezbeđenja sredstava za zadovoljenje osnovnih ličnih potreba poverilaca. Učinilac krivičnog dela nedavanja izdržavanja je dužnik izdržavanja. Obaveza dužnika je utvrđena izvršnom sudskom odlukom ili izvršnim poravnanjem. Jedan od najčešćih krivičnih dela je upravo nedavanje izdržavanja od strane jednog roditelja koji je presudom o razvodu braka obavezan da daje izdržavanje za svoje maloletno dete ili i u slučaju kod punoletnog deteta sa navršenih 26. godina koje se nalazi na redovnom školovanju. Krivično delo se upravo i vrši kao što i sam njegov naslov glasi zbog nedavanja izdržavanja, ili potpunog ili delimičnog nedavanja. Krivični zakonik uopšte ne pravi razliku između potpunog ili delimičnog nedavanja izdržavanja. Stepen krivice ovog krivičnog dela je umišljaj. Prema članu 25, Krivičnog zakonika: Krivično delo je učinjeno sa umišljajem kad je učinilac bio svestan svog dela i hteo njegovo izvršenje ili kad je učinilac bio svestan da može učiniti delo pa je na to pristao.[4] Dužnik za novčano izdržavanje ima svest i volju da ne daje izdržavanje za lice (poverilaca) koji je dužan po sudskoj odluci da izdržava. Uz postojanje krivice umišljaja, mora postojati  kod učinioca i svest o zabranjenosti dela. U praksi se često dešava da jedno lice učini dva krivična dela, to se dešava u slučaju kada ima jedan roditelj dva deteta i za oba deteta donošenu sudsku odluku za davanje izdržavanja, a pri tome ne izvršava svoju dužnost po zakonu za oba deteta. S tim u vezi, taj roditelj je učinilac dva krivična dela. Postupak ovog učinjenog krivičnog dela se pokreće podnošenjem krivične prijave od strane lica poverilaca izdržavanja, ili zakonskog zastupnika (maloletne dece) ili punomoćnika. Uz krivičnu prijavu punomoćnik prilaže i pravnosnažnu i izvršnu sudsku odluku. Poverilac izdržavanja je oslobođen plaćanja sudskih taksi, s tim i advokatska tarifa za ovaj poseban spor je minimalna. Usled prijema krivične prijave, nadležno javno tužilaštvo hitno nastupa, jer se ovo učinjeno krivično delo nad maloletnim licem smatra primarnim od svih ostalih potraživanja. Oštećeno maloletno lice (poverilac) je Krivičnim i Porodičnim zakonom posebno zaštićeno. Specifičnost ovog krivičnog dela se izražava u slučaju kada se utvrdi da učinilac krivičnog dela nije iz opravdanih razloga izvršavao svoju dužnost po zakonu, i samim tim učinilac se neće kazniti. Zastarelost ovog krivičnog dela predstavlja privilegovano potraživanje. Ovo krivično delo spada u grupu trajnih krivičnih dela tj. ne zastareva. Propisana kazna za ovo učinjeno krivično delo je novčana kazna ili kazna zatvora do dve godine. Izvori: Krivični zakonik (“Sl. Glasnik RS”, br. 85/2005, 88/2005 – ispr., 107/2005 – ispr., 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013. 108/2014 i 94/2016) Porodični zakon (“Sl. glasnik RS”, br. 18/2005, 72/2011 – dr. zakon i 6/2015) [1] Krivični zakonik (“Sl. Glasnik RS”, br. 85/2005, 88/2005 – ispr., 107/2005 – ispr., 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013. 108/2014 i 94/2016) [2] Krivični zakonik (“Sl. Glasnik RS”, br. 85/2005, 88/2005 – ispr., 107/2005 – ispr., 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013. 108/2014 i 94/2016), član 195. [3] Porodični zakon (“Sl. glasnik RS”, br. 18/2005, 72/2011 – dr. zakon i 6/2015) [4] Krivični zakonik (“Sl. Glasnik RS”, br. 85/2005, 88/2005 – ispr., 107/2005 – ispr., 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013. 108/2014 i 94/2016), član 25. Autor teksta: Jelica Kusmuk. *Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Law bloggers / Pravni blogeri, priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda,  ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu. Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i  Krivičnog zakonika). Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Jelica Kusmuk. ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda ne prihvata odgovornost za bilo kakvu upotrebu infromacija sadržanih na internet prezentaciji.

Pravna i poslovna sposobnost, poslovi koje maloletnik može samostalno da sklapa(punovažni poslovi maloletnika), testamentarna sposobnost, oboriva pretpostavka…govorimo o pravnom položaju koji maloletnik ima u Građanskom pravu. Medjutim, šta ako se dogodi da maloletno lice bude kvalifikovano kao izvršilac krivičnog dela? Govorimo o situaciji koja će samog maloletnika iz domena Građanskog smestiti u domen Krivičnog prava, a samim tim potreban je odgovarajući pravni osnov koji će služiti njihovom kažnjavanju/zaštiti. Tom prilikom, pozivamo se na Zakon o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnih lica(“Sl. glasnik RS”, br. 85/2005). Važnost koju treba istaći ovom prilikom, jeste ta da u in concreto slučaju govorimo o krivičnom materijalnom pravu. Kao u svakom zakonu, kada govorimo o osnovnim odredbama, [1]Zakon nas bliže upoznaje sa predmetom svog regulisanja, govori o primeni propisa koji su o njemu sadržani, na koga se isti odnose… Zamiljiva stavka [2]člana 1 govori o tome da se odredbe ovog Zakona primenjuju I na punoletna lica, u koliko im se sudi za krivična dela koja su ta ista lica učinila kao mladji punoletnici, ili maloletnici. Premda je kvalifikacija lica u ovom Zakonu od ključne važnosti, u [3]članu 3 govori se o uzrastu učinioca,I izvršena je sledeća podela: Maloletnik je lice koje je u vreme izvršenja krivičnog dela navršilo četrnaest, a nije navršilo osamnaest godina. Mlađi maloletnik je lice koje je u vreme izvršenja krivičnog dela navršilo četrnaest, a nije navršilo šesnaest godina. Stariji maloletnik je lice koje je u vreme izvršenja krivičnog dela navršilo šesnaest, a nije navršilo osamnaest godina. Mlađe punoletno lice je lice koje je u vreme izvršenja krivičnog dela navršilo osamnaest, a u vreme suđenja nije navršilo dvadeset jednu godinu i ispunjava ostale uslove iz člana 41. ovog zakona. *Potrebno je napomenuti još I to da se odredbe ovog [4]Zakona ne mogu primeniti na lice koje  u vreme izvršenja protivpravnog dela koje je u Zakonu predvidjeno kao krivično delo nije navršilo 14 godina života. Neretko se susrećemo sa situacijama u kojima se upravo maloletna lica pojavljuju kao izvršioci krivičnih dela. Okolnosti koje dovode do toga su različite. U mišljenje ljudi su uvrežene predrasude da ovakva lica mahom potiču iz rasturenih porodica, da se radi o licima koja su bila zapostavljanja, koja su proživljavala porodično I seksualno nasilje, ili licima koja su se kao jako mlada odala “nečasnom životu”…medjutim, sam okidač za izvršenje krivičnog dela, kod mladih u rasponu od 14- 18 godina može biti iniciran nekim potpuno drugačijim razlozima. Veoma je teško, sa druge strane sagledati realnu sliku, ako ne uključimo statističke podatke. Na taj način  raspolažemo nekakvim “opipljivim” I stvarnim saznanjem. [5]Statistika u Srbiji kaže sledeće: “Čak 80% maloletnika u Srbiji ponovo izvršava krivično delo…” Radi se o maloletnicima koji se nakon punoletstva pojavljuju kao “povratnici” u izvršenju krivičnih dela. Kada govorimo o sankcionisanju,[6] Zakon nam daje realnu sliku. Prvenstveno, kako navodi  [7]Zakon u članu 5: prema maloletnom učiniocu krivičnog(ih) dela mogu biti primenjeni vaspitni nalozi. U zavisnosti od konkretnog slučaja broj naloga će varirati od jednog ka više. Svrha naloga je da se ne pokreće automatski krivični postupak/ ili da se već pokrenuti postupak koji je usmeren ka maloletniku obustavi. Vaspitni nalozi se mogu primenjivati u slučaju da je reč o krivičnom delu za koje je previđena novčana kazna ili kazna zatvora do 5 godina. Pored svih ovih uslova, postoji još nekoliko koji moraju biti ispunjeni da bi se izvršila primena vaspitnog naloga: Priznanje krivičnog dela od strane maloletnika i njegov odnos prema krivičnom delu i oštećenom. Kako navodi [8]član 7, neki od vaspitnih naloga su: redovno pohađanje škole ili redovno odlaženje na posao; podvrgavanje odgovarajućem ispitivanju i odvikavanju od zavisnosti izazvane upotrebom alkoholnih pića ili opojnih droga; uključivanje u pojedinačni ili grupni tretman u odgovarajućoj zdravstvenoj ustanovi ili savetovalištu. Trajanje vaspitnog naloga je ograničeno na 6 meseci, a u tom periodu konkretni vaspitni nalog se može izmeniti/ ukinuti. Lica koja su ovom prilikom uključena u izricanje vaspitnog naloga ili lica koja se savetuju pri izboru istog su: -javni tužilac za maloletnike -sudija za maloletnike -roditelji, staralac, usvojilac maloletnika ili  nadležni organ starateljstva *Krivične sankcije prema maloletniku se primenjuju kada ne postoje gore navedeni uslovi koji bi predstavljali osnov za izricanje vaspitnog naloga. Vrste krivičnih sankcija detaljno nabraja[9] član 9 Zakona: Maloletnicima za učinjena krivična dela mogu se izreći vaspitne mere, kazna maloletničkog zatvora i mere bezbednosti predviđene članom 79. Krivičnog zakonika, osim zabrane vršenja poziva, delatnosti ili dužnosti. Mlađim maloletnicima mogu se izreći samo vaspitne mere. Starijim maloletnicima mogu se izreći vaspitne mere, a izuzetno može se izreći kazna maloletničkog zatvora. Primeri vaspitnih mera su: -mere upozorenja i usmeravanja: sudski ukor i posebne obaveze – mere pojačanog nadzora: pojačan nadzor od strane roditelja, usvojioca ili staraoca, pojačan nadzor u drugoj porodici, pojačan nadzor od strane organa starateljstva – zavodske mere: upućivanje u vaspitnu ustanovu, upućivanje u vaspitno-popravni dom… Izbor vaspitne mere diktiraju okolnosti I uslovi koji variraju u odnosu na in concreto slučaj. Neke od okolnosti su npr. uzrast I srelost maloletnika, težina dela, pobude iz kojih je delo učinjeno, sredina I prilike u kojima je maloletnik  živeo… Za teža krivična dela, maloletni izvršilac može biti kažnjen I kaznom maloletnićkog zatvora. Bliže o kazni maloletničkog zatvora govori [10]član 29. Maloletnički zatvor može biti izrečen starijem maloletniku, ovom prilikom podsećamo na deo u tekstu koji govori o tome da mlađem maloletniku može biti izrečena samo vaspitna mera. Konkretne okolnosti dovode do primene ove kazne. Stariji maloletnik mora izvršiti takvo krivično delo, da bi izricanje samo vaspitne mere u njegovom slučaju bilo nepravedno (previše blago). Treba napomenuti da najduža kazna maloletničkog zatvora iznosi 10 godina, i da se tom prilikom ceni prema kaznama za ista krivična dela koje su predviđene za punoletna lica. Sa druge strane, kazna maloletničkog zatvora može i da zastari, i to ako je proteklo duže od: deset godina od osude na maloletnički zatvor preko pet godina; pet godina od osude na maloletnički zatvor preko tri godine; tri godine od osude na maloletnički zatvor do tri godine. Takodje kod kazne maloletničkog zatvora postoji i mogućnost rehabilitacije, pa povlačimo još jednu paralelu sa odredbama KZ-a

Uvod Najnovije izmene Krivčnog zakonika, odnosno Zakon o izmenama i dopunama Krivičnog zakonika, objavljene su u „Sl. glasniku RS“, br. 94/2016 od 24. novembra 2016. godine.[1] Predmetne izmene stupaju na snagu 1. juna 2017. godine, izuzev odredaba člana 24, člana 27. i čl. 35. do 38. ovog zakona koje stupaju na snagu 1. marta 2018. godine i odredaba člana 41. koje stupaju na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom glasniku Republike Srbije”[2]. Najnovije izmene i dopune posledica su potrebe za usaglašavanjem srpskog krivičnog zakonodavstva sa evropskim standardima i prevazilaženje nekih od problema koji se javljaju u sudskoj praksi[3]. Sa druge strane, bilo bi fer istaći da je Vrhovni kasacioni sud zauzeo stanovište da je da nije bilo opsežne analize potreba pravosudne prakse i iznete su konstatacije koje dovode u sumnju opravdanost pojedinih rešenja[4]. Izmene i dopune su vršene i u Opštem i u Posebnom delu Krivičnog zakonika[5], konkretno je izmenjeno i dopunjeno 7 članova Opšteg dela i 34 člana posebnog dela, dok veću paćnju privlače promene Posebnog dela i uvođenenje novih inkriminacija. Izmene i dopune Opšteg dela Krivičnog zakonika[6] Prostorno važenje srpskog krivičnog zakonodavstva Izmenjen je član 7. Krivičnog zakonika[7] koji reguliše važenje krivičnog zakonodavstva Srbije za učinioce određenih krivičnih dela izvršenih u inostranstvu, i to dela iz članova  305. do 316, ča. 318. do 321 i čl.  391. do 393a koje je izvršeno prema RS ili njenom državljaninz, kao i krivično delo iz člana 241. ako se falsifikovanje odnosi na domaći novac. Delo malog značaja Da bi se ovaj institut primenio, sada je neophodno da je za delo propisana novčana kazna ili kazna zatvora u trajanju do tri godine, kao i da stepen krivice „nije visok“ umesto „nizak“ kako jeranije bilo propisano. Uslovni otpust U vezi sa ispunjenosti uslova vezanih za ostvarenje svrhe kažnjavanja u pogledu osuđenog lica (član 46. stav 1. Krivičnog zakonika[8]), papotrebno je da, između ostalog, postoje okolnosti koje “ukazuju da osuđeni dok traje uslovni otpust neće izvršiti novo krivično delo.” Dalje je potrebno da je za vreme izdržavanja kazne osuđeni dva puta kažnjavan za teže disciplinske prestupe (a ne samo da je disciplinski kažnjavan). U stavu 2. člana 46, u četvrtoj alineji, brisana je reč “bezuslovnu” (kaznu zatvora) što je ispravno, imajući u vidu da Krivični zakonik[9] i ne poznaje bezuslovnu i uslovnu zatvorsku kaznu, već samo kaznu zatvora i uslovnu osudu. Novčana kazna U vezi sa sistemom dnevnih iznosa u odmeravanju novčane kazne, predviđeno je šire ovlašćenje suda da po slobodnoj oceni utvrđuje visinu dnevnog iznosa, tj. sud ne mora da se vezuje za dokazivanje činjenice da je učinilac vlasnik imovine ili nosilac imovinskih prava (član 49. stav 5.). Kod instituta ublažavanja kazne, utvrđeno da se u slučaju da je za delo propisana novčana kazna, ona može ublažiti do jedne polovine najmanje mere propisane kazne. Ostale izmene Brisana je odredba stava 5. člana 89b Krivičnog zakonika[10] koja predviđa sankciju za kršenje mere bezbednosti zabrane prisustvovanja određenim sportskim priredbama, te je, umesto toga, uvedeno novo krivično delo – kršenje zabrane utvrđene merom bezbednosti  koje je smešteno u novi član 340a. Konačno, član 7. Zakona o izmenama i dopunama Krivičnog zakonika[11] vrši neophodna terminološka usklađivanja sa Zakonom o privrednim društvima[12]  i Zakonom o izvršenju i obezbeđenju[13] . Izmene i dopune Posebnog dela Krivičnog zakonika[14] Krivična dela protiv privrede Povećan je broj krivičnih dela iz ove grupe (Glava XXII) te ih sada ima ukupno 29. Nova krivična dela protiv privrede su: prevara u obavljanju privredne delatnosti (sada član 223.), pronevera u obavljanju privredne delatnosti (sada član 224.), zloupotreba poverenja u obavljanju privredne delatnosti (sada član 224a), zloupotreba u postupku privatizacije (sada član 228a), zaključenje restriktivnog sporazuma (sada član 229.), primanje mita u obavljanju privredne delatnosti (sada član 230.), davanje mita u obavljanju privredne delatnosti (član 231.). Sa druge strane, sledeća krivična dela protiv privrede više ne postoje: izdavanje čeka i korišćenje platnih kartica bez pokrića, zloupotreba monopolističkog položaja, zloupotreba ovlašćenja u privredi, obmanjivanje kupaca. Nove inkriminacije kao rezultat usklađivanja zakonodavstva sa Istanbulskom konvencijom[15] kao i sa zahtevima drugih međunarodnopravnih dokumenata i nacionalnim propisima 1) Sakaćenje ženskog polnog organa (novi član 121a Krivičnog zakonika[16]) uvedeno je kao  delo čiju inkriminaciju zahteva Istanbulska konvencija[17]. Neupuštajući se u citiranje ove inkriminacije, potrebno je naglasiti da se u pravnoj javnosti postavlja kao dikutabilan  stav 2. koji predviđa mogućnost utvrđivanja naročito olakšavajućih okolnosti pod kojima je delo), a zbog kojih je propisana i blaža kazna za njegovo izvršenje. Smatra se da je teško utvrditi koje je to olakšavajuće okolnosti imao zakonodavac u vidu, a da to nipošto ne bi smela biti opravdanja vezana za kulturu, tradiciju, religiju, čast, jer Istanbulska konvencija[18] pozivanje na takva opravdanja izričito zabranjuje (član 42.) 2) Proganjanje (novi član 138a) uvedeno u grupu krivičnih dela protiv sloboda i prava čoveka i građanina, čija je suština ponavljanje radnji koje ugrožavaju sigurnost drugog lica, a koje same po sebi (svaka od njih) ne moraju predstavljati posebno krivično delo. 3) Polno uznemiravanje (sada član 182a) koje odgovara seksualno uznemiravanje predviđeno članom 40. Istanbulske konvencije[19]. Radnja polnog uznemiravanja je definisana kao “svako verbalno, neverbalno ili fizičko ponašanje koje ima za cilj ili predstavlja povredu dostojanstva lica u sferi polnog života, a koje izaziva strah ili stvara neprijateljsko, ponižavajuće ili uvredljivo okruženjeIz opisa dela proizilazi da se može otvoriti pitanje i distinktivnosti u odnosu na krivično delo nedozvoljenih polnih radnji. Delo dobija teži oblik ukoliko je učinjeno prema maloletnom licu (za osnovni oblik dela predviđena je novčana kazna ili zatvor do šest meseci, a za teži oblik dela – od tri meseca do tri godine zatvora). 4) Prinudno zaključenje braka (novi član 187a) je uređeno prema zahtevima člana 37. Konvencije[20]. Izostavljeno je predviđanje težeg oblika u slučaju da se radi o maloletniku koji bi mogao zaključiti brak, iako istraživanja pokazuju da je u Srbiji prisutan problem prinude na sklapanje braka maloletnika, obično maloletnica, najčešće iz romske zajednice[21] . Kod krivičnog dela ugrožavanje bezbednosti vazdušnog saobraćaja nasiljem (čl. 292), inkriminisana je i sama pretnja izvršenjem krivičnog dela (stav 4.). Izmenjen je opis krivičnog dela pravljenje, nabavljanje i davanje drugom sredstava za