Pravni blog

Porodično pravo, Pravni blog

DA LI JE MOGUĆA ZLOUPOTREBA PORODIČNO-PRAVNOG INSTITUTA NASILJA U PORODICI?

Jedan od novijih instituta porodičnog prava Republike Srbije je nasilje u porodici. Iako ne postoji u literaturi opšte prihvaćena definicija nasilja u porodici, najčešće se shvata kao bilo koji oblik nasilja između sadašnjih ili nekadašnjih partnera u intimnim relacijama, bez obzira na to gdje i kada se desilo nasilje. [1] Porodičnim zakonom je određeno nasilje u porodici[2]  kao ugrožavanje tjelesnog integriteta, duševnog zdravlja ili spokojstva člana porodice. Kako je ovako definisanje vrlo široko i može se različito tumačiti, zakonodavac je konkretizovao istu odredbu. Shodno tome akti nasilja u porodici su [3]: nanošenje ili pokušaj nanošenja tjelesne povrede; izazivanje straha pretnjom ubistva ili nanošenja tjelesne povrede članu porodice ili njemu bliskom licu; prisiljavanje na seksualni odnos; navođenje na seksualni odnos ili seksualni odnos sa licem koje nije navršilo 14. godinu života ili nemoćnim licem; ograničavanje slobode kretanja ili komuniciranja sa trećim licima; vrijeđanje, kao i svako drugo drsko, bezobzirno i zlonamerno ponašanje. Zakonom su određena lica koja se smatraju članovima porodice [4], pa su to: supružnici ili bivši supružnici, djeca, roditelji i ostali krvni srodnici, te lica u tazbinskom ili adoptivnom srodstvu, odnosno lica koja vezuje hraniteljstvo,  lica koja žive ili su živela u istom porodičnom domaćinstvu, vanbračni partneri ili bivši vanbračni partneri, lica koja su međusobno bila ili su još uvek u emotivnoj ili seksualnoj vezi, odnosno koja imaju zajedničko dete ili je dete na putu da bude rođeno, iako nikada nisu živela u istom porodičnom domaćinstvu. Mogućnosti zloupotreba instituta upravo se javljaju kod kruga lica koja čine članove porodice. U tom smislu posebno se može postaviti pitanje ko su bliska lica članovima porodice, da li su to ljubavnice/ ljubavnici  supruga/ supruge. Osim konstatacije o komoditetu zloupotreba lažnog optuživanja i problema  dokazivanja [5], postavlja se posebno pitanje utvrđivanja emotivne relacije i zastarjelosti iste. Ubistvo člana porodice ne predstavlja akt nasilja ali prijetnja smrću ili nanošenja tjelesnih povreda bliskom licu članu porodice predstavlja takođe mogućnost za različite zloupotrebe ovog instituta. Nepostojanje zakonske zabrane vjernosti pravno još više osnažuje ovakav zanimljiv rezon i finale.[6] Takođe, potrebna je i potpuna formulacija “dete koje je na putu da bude rođeno” da se ne bi postavljalo pitanje da li se radi o medicinskom pojmu ili se zahtjeva da se dijete živo rodi,ili isključivo da je žrtva nasilja u drugom stanju prilikom nanošenja/ izvršenja nekog od akata nasilja. Jedna od glavnih dilema je da li se za klasifikaciju nasilja u porodici traži kontinuitet u izvršenju radnji akata nasilja u porodici ili je relevantan samo jedan akt nasilja? Takođe koje su to radnje izvršenja nasilja u porodici?  Shodno tome da se nanošenje tjelesnih povreda i stepenovanje istih tumači u smislu čl.121 i čl.122 Krivičnog zakonika Republike Srbije. [7] Kako je zabranjeno je nasilje u porodici i svako ima, u skladu sa zakonom, pravo na zaštitu od nasilja u porodici.[8] Postavlja se pitanje aktivne legitimacije u postupku kojem se traži izricanje mjere zaštite od nasilja u porodici, kao i zloupotreba lica koja mogu pokreniti postupak. Lica koja mogu pokrenuti poseban postupak ili pridruženi postupak maternitskim ili paternitskim sporovima, sporovima za zaštitu prava djece ili bračnim sporovima  su osim članova porodice ili njihovih zakonskih zastupnika tj. punomoćnika i nadležni organ starateljstva i javni tužilac.[9] Eventualne zloupotrebe su moguće u pogledu određivanja mjera zaštite od nasilja u porodici. Kao mjere[10] koje se mogu izreći navode u Porodičnom zakonu: izdavanje naloga za iseljenje iz porodičnog stana ili kuće, bez obzira na pravo svojine odnosno zakupa nepokretnosti; izdavanje naloga za useljenje u porodični stan ili kuću, bez obzira na pravo svojine odnosno zakupa nepokretnosti; zabrana približavanja članu porodice na određenoj udaljenosti; zabrana pristupa u prostor oko mjesta stanovanja ili mjesta rada člana porodice; zabrana daljeg uznemiravanja člana porodice. Najduže vrijeme trajanja mjere zaštite od nasilja u porodici je godinu dana a uračunava se vrijeme koje nasilnik provede u pritvoru ili zatvoru povodom nasilja u porodici. Pa samim tim se primjena bilo koje mjere može obesmišljava jer se može primjeniti bezbroj puta bez ikakve pojačane sankcije ukoliko nasilnik nekoliko puta uzastopno izvrši nasilje nad članom porodice. Što se tiče mjere zabrane prilaska članu porodice na određenoj udaljenosti potrebno je da se sudskom odlukom odredi u metrima udaljenost kao i to da li mjesto stanovanja žrtve predstavlja grad, opština u kojoj živi, ulica ili širi pojam- oblast pa čak i država. Važno je odrediti i granice povodom uspostavljanja vaspitnog metoda u pogledu ograničavanja slobode kretanja ili komuniciranja sa trećim licima od strane roditelja prema djeci. Pa se smatra uobičajnim da roditelji zabrane kasne izlaske maloljetnoj djeci a dobro rješenje bi bilo kao u hrvatskom porodičnom zakonodavstvu[11] da roditelji mogu djetetu mlađem od 16 godina da zabrane noćne izlaske od 23 časova do 5 časova, bez svoje pratnje ili pratnje druge odrasle osobe od povjerenja. Na kraju ostaje da zaključimo- širok spektar nedorečenosti zakonodavca omogućava manervisanje povodom zloupotreba kod prijavljivanja nasilnika. Otežana okolnost je i dokazivanje emotivnih relacija, uznemiravanja ili verbalnog vrijeđanja. Takođe posebno je potrebno dokazati šta se podrazumjeva pod drskim ili drugim bezobzirnim i zlonamjernim ponašanjem. Kompleksnost porodičnopravnih odnosa, seksualne ili emotivne veze između članova porodice zapravo dovodi do toga da su moguće i različite zloupotrebe a na sudu je da shodno slobodnom sudijskom uvjerenju ocjeni da li se radi o porodičnom nasilju. Napominjem da je sud kao i svako lice dužan da se rukovodi najboljim interesom djeteta, te da se najmlađim članovima porodice pruži posebna zaštita kako isti ne bi trpjeli posljedice nasilja i kako se to ne bi odrazilo na njhov dalji psihički razvoj. Kao i kod drugih pravnih ustanova, moguća je zloupotreba, no na sudu i drugim nadležnim organima je da uoče “lažno prijavljivanje”, šikanozno traženje zabrane uznemiravanje među bivšim- bračnim/vanbračnim partnerima,  konstruisanu primjenu mjera zaštite kao što je iseljavanje nasilnika iz stana ali da se svakako na drugačiji način kvalifikuje akt nasilja u porodici ukoliko se radi o ozbiljnijem ugrožavanju tjelesnog integriteta, duševnog zdravlja ili spokojstva člana porodice, pa da se svakako optuži nasilnik za krivično djelo iz grupe krivičnih djela protiv života i tijela, protiv braka i porodice ili pak protiv polne slobode. [1] Herring J., Family

Pravna istorija, Pravni blog

ISTORIJAT NASTANKA SUDSKE VLASTI U REPUBLICI SRBIJI

Datum i mesto nastanka prvih sudova u Srbiji su sporni. Postoje dve tvrdnje istoričara i pravnika oko nastanka suda. Jedna grupa tvrdi da su prvi sudovi osnovani na osnovu odluke skupštine u Ostružnici 1804. godine. Sudije su birane na osnovu predloga narodnih starešina dostavljenih Karađorđu. Druga grupa tvrdi da je prvi sud osnovan 5. maja 1804. godine  Sud nahije valjevske, i tada je izvršen izbor prvih sudija na skupštini Valjevske nahije. Rad suda se održavao u Kličevcu kod Valjeva. Nije bilo izgrađena zgrada suda, već u kolibi. Sud je radio po uputstvima o radu prema „Zakoniku prote Meteje Nenadovića“ Najviši sud u Srbiji je osnovan 1805. godine, pod nazivom Sinod, koji je bio preteča Praviteljstvujušćeg Sovjeta Serbskog, Senata ili Sovjeta narodnog Serbskog. Sovjet je delio upravnu i sudsku vlast sa vođom Karađorđem. Posle oslobođenog Pašaluka, osnovali su se nahijski sudovi. Postojali su sudovi u tri stepena: prvostepeni „seoski“, drugostepeni „knežinski“ i trećestepeni „nahijski“. Najčešće se sudilo za urađena dela poput: otmice devojke, krađe, deobe zadruge, nasleđivanja i porodičnih stvari.[1] Nakon Drugog srpskog ustanka, uz sjajnu diplomatiju kneza Miloša 1820. godine za Srbe je osnovan „Sud obšćenarodni serbski“ u Kragujevcu. Osnovani su nahijski sudovi: prvi u Požarevcu 1821. godine. Dok su ostali sudovi osnovani 1826. godine u ostalim gradovima Republike Srbije: Čačku, Jagodini, Valjevu, Smederevu, Šapcu, Užicu, Svilajncu i Kragujevcu. U to vreme osnovan je i Veliki narodni sud u Beogradu i Kragujevcu. Predsednik suda Beogradu bio je prota Mateja Nenadović. Uprkos, postojanju samostalnosti suda, knez je imao najveću vlast. Od strane kneza Miloša, 1825. godine doneta su prva uputstva pod nazivom „Nastavljenije“ za rad nahijskih sudova. Posle, prvog upustva, usledili su Poslovnik, Edikt za članove magistrata. Zatim, 1835. godine Uredba o radu magistrata. Doneto uputstvo, pokazalo je ubrzo rezultate u vidu smanjenja nasilništva i hajudučija. Sretenjskim ustavom 1835 godine, izvršena je podela vlasti u tri grane: 1. zakonodavna, 2. zakonoizvršiteljna i 3. sudejska. Prve dve grane vlasti vršili su knez i državni Sovjet (organ sastavljen od narodnih starešina). Sudska vlast se ogledala u samostalnosti i trostepenosti. Sudovi su vlast u tri stepena vršili: prvostepeni okružni sud koji je formiran 10.10.1841. godine ukazom Popečiteljstva pravosudija pod nazivom „Sud varoši Beograda“,[2] Veliki sud kao apelacija i Sovjet. Turski ustav donet je 1838. godine. Ovaj Ustav isključuje Sovjet kao trostepenu sudsku vlast, i uvodi novu obaveznu trostepenu sudsku vlast: primiriteljni (seoski), prvostepeni (okružni) I apelacioni. Upravna vlast se nije smela mešati u rad sudske vlasti. Neophodno postojanje za svaki sud su bile: sudnice, zatvor, krst, Jevanđelje, propisi o sudu i Ustav.[3] Apelacioni sud sa sedištem u Kragujevcu osnovan je 1840. godine, a premešten je 1841. godine u Beogradu. Prvi zakon o uređenju sudova donet je 1840. godine. Dok je 1844. godine donet prvi Građanski zakonik, koji je bio skraćeni prevod Austrijskog opšteg građanskog zakona, zasnovan na rimskom pravu.  Ovim zakonom su ukinuti feudalni odnosi. [4] Nakon kratkog prikaza geneze sudstva u 19. veku, tokom 20. veka donet je 1921. godine Vidovdanski Ustav. Prema ovom Ustavu, trebalo je obrazovati jedinstveni Kasacioni sud Kraljevine Jugoslavije. Nadležnost kasacionog suda obavljali su sledeći sudovi: Kasacioni sud u Beogradu, Vrhovni sud u Sarajevu, Sud sedmorice u Zagrebu, Veliki sud u Podgorici i Odeljenje Kasacionog suda u Novom Sadu.[5] Ustavom iz 1974. godine utvrđena su osnovna načela rada sudske vlasti: Ustavnom načelu nezavisnoti sudova, Načelu legaliteta, Federalnom načelu, Obavezi praćenja i proučavanja društvenih odnosa, Principu javnosti rada, Načelu zbornosti – kolegijalnosti, Načelu učešća radnih ljudi i građana u suđenju, Načelu izbornosti, Načelu sudskog imuniteta, itd.[6] Dok u 21. veku određenje sudske vlasti se primenjuje prema članu 1, iz Zakona o uređenju sudova iz 2016 godine: “Sudovi su samostalni i nezavisni državni organi koji štite slobode i prava građana, zakonom utvrđena prava i interese pravnih subjekata i obezbeđuju ustavnost i zakonitost.”[7] Izvori: Zakon o uređenju sudova, „Službeni glasnik RS“, br. 108, Beograd, 2016. dr Sreto Nogo: Sudsko pravo, Megratrend univerzitet, Beograd, 2010, str. 63, 66. http://www.vk.sud.rs/sr-lat/istorijat-nastanka-sudske-vlasti-u-srbiji http://okruznisudbg.rs/историја/ [1] http://www.vk.sud.rs/sr-lat/istorijat-nastanka-sudske-vlasti-u-srbiji , pristup sajtu 09.07.2017. godine [2] http://okruznisudbg.rs/историја/ , pristup sajtu 11.07.2017. godine [3] http://www.vk.sud.rs/sr-lat/istorijat-nastanka-sudske-vlasti-u-srbiji , pristu sajtu 11.07.2017. godine [4] http://www.vk.sud.rs/sr-lat/istorijat-nastanka-sudske-vlasti-u-srbiji, pristup sajtu 11. 07.2017. godine [5] Prof. dr Sreto Nogo: Sudsko pravo, Megratrend univerzitet, Beograd, 2010, str. 63. [6] Prof. dr Sreto Nogo: Sudsko pravo, Megratrend univerzitet, Beograd, 2010, str. 66. [7] Zakon o uređenju sudova, „Službeni glasnik RS“, br. 108, Beograd, 2016. Autor teksta: Jelica Kusmuk. *Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Law bloggers / Pravni blogeri, priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda,  ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu. Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i  Krivičnog zakonika). Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Jelica Kusmuk. ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda ne prihvata odgovornost za bilo kakvu upotrebu infromacija sadržanih na internet prezentaciji.

Autorska prava i dizajn, Pravni blog

UGOVORI O KORIŠĆENJU I PRENOSU AUTORSKIH I SRODNIH PRAVA SA MEĐUNARODNIM ELEMENTOM

Ugovor se uopšteno definiše kao saglasnost volja dveju strana na neko davanje, činjenje, nečinjenje ili trpljenje. Ugovori kao takvi su uvek dvostrani pravni poslovi, a mogu biti jednostrano ili dvostrano obavezni, što je u praksi bitno razlikovati. Autorski ugovori u širem smislu su svakako specifična vrsta ugovora, ali su i uvek dvostrano obavezni što znači da i jedna i druga strana u ugovoru pored sticanja određenih prava prihvataju i određene obaveze. Konkretno kod autorskog ugovora „[…] korisnik autorskog dela stiče od autora pravo da koristi određeno autorsko delo na određeni način […]“[1], a usled čega nastaje obaveza korisnika na plaćanje odgovarajuće naknade ili honorara. Takođe, autorskim ugovorom se isključivo prenose imovinska prava autora kojima se korisniku omogućava iskorišćavanje autorskog dela, dok se moralna prava po pravilu ne prenose, izuzev u nekim zemljama anglosaksonskog pravnog sistema.[2] Ugovor o autorskom pravu mora biti u pisanom obliku i vremenski ograničen u zakonski određenom okviru, jer sam autor ne može preneti više prava korisniku svog dela nego što ih i sam ima, a prema srpskom pravu autorska imovinska prava traju za života autora i 70 godina nakon njegove smrti (kod srodnih prava taj rok je kraći[3]) računajući od godine koje neposredno sledi za godinom smrti autora. Sve što posebnim zakonom o autorskom i srodnim pravima nije posebno regulisano, primenjuje se zakon kojim se regulišu obligacioni odnosi.     Kod ugovora sa međunarodnim elementom može doći do sukoba u primeni propisa dveju ili više zemalja, te bi se i u tom kontekstu mogle javiti tri praktične situacije: 1) kada je samim ugovorom određeno merodavno pravo koje će se primenjivati, 2) kada merodavno pravo nije prethodno određeno, i 3) kada je pravo ugovorom određeno ali je u sukobu sa pravom koje bi se primenjivalo da ugovorne strane nisu zaključile ugovor.[4] Prva situacija je najjednostavnija u praksi, jer se autor i korisnik autorskog dela sporazumevaju oko primene prava i samim tim se govori o smanjenom riziku za obe ugovorne strane. Sa druge strane, kada merodavno pravo nije određeno a priori, a okolnosti slučaja ukazuju na primenu srpskog prava kao merodavnog, primenjivaće se odredbe Zakona o rešavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja („Sl.list SFRJ“, br. 43/82 i 72/82 – ispr., „Sl.list SRJ“, br. 46/96 i „Sl.glasnik RS“, br. 46/2006 – dr.zakon ) (dalje u tekstu: Zakon) koji donekle uređuje privatnopravne odnose između autora i korisnika autorskih dela koji su iz različitih zemalja. Važnost takvog propisa se ogleda u činjenici da je u današnje vreme sve više ugovora sa međunarodnim elementom i da u slučaju različitih zakonskih rešenja može lakše da se utvrdi koji propis će biti primenjen na konkretnu situaciju. Pomenuti Zakon u članu 20. stav 1. tačka 14. sadrži odredbu: „Ako nije izabrano merodavno pravo i ako posebne okolnosti slučaja ne upućuju na drugo pravo, kao merodavno pravo primenjuje se: „[…] pravo mesta gde se u vreme prijema ponude nalazilo prebivalište, odnosno sedište autora“. Iz pomenute zakonske odredbe se jedino može zaključiti da je autor dela taj kojem se čini određena ponuda za iskorišćavanje njegovog dela. Moglo bi se reći da je preovlađujući stav u smislu treće situacije, pod uslovom da je ugovor validan i nije osporen, takav da primena pravila o autorskom pravu ima prednost u odnosu na bilo koju sukobljenu odredbu zaključenog ugovora.[5] Prema Bernskoj konvenciji za zaštitu književnih i umetničkih dela (dalje u tekstu: Konvencija), poštuje se tzv. princip nacionalnog tretmana što znači da autorsko delo nastalo u jednoj državi članici/potpisnici Konvencije uživa istu zaštitu u bilo kojoj drugoj državi članici/potpisnici koju ona daje ili garantuje svojim državljanima. Cilj ovog principa jeste obezbeđivanje jednakosti među autorskim delima nastalim u različitim zemaljama gde važe i različiti propisi, a kako bi se što bolje izbegao sukob zakona i onemogućile države potpisnice da svojim državljanima autorima daju veće povlastice u odnosu na autore iz drugih država. Takođe, u pogledu principa nacionalnog tretmana su se javljala i drugačija tumačenja kao npr. da se primeni pravo one države gde je do povrede autorskog dela došlo, bez obzira na nacionalnost autora, mesto nastanka samog dela ili njegovog prvog objavljivanja, što je izazvalo brojna negodovanja i mogućnost manipulacije sa vlasništvom nad takvim delom koje bi se  menjalo svaki put kada bi autorsko delo prešlo međudržavnu granicu.[6] Sporazum o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (dalje u tekstu: TRIPS Sporazum), koji upućuje na primenu Konvencije izuzev u pogledu moralnih prava autora,  članom 3. takođe uvodi princip nacionalnog tretmana. TRIPS Sporazum, štaviše, članom 4. podrazumeva i primenu principa najpovoljnije nacije koji podrazumeva da i u slučaju da jedna država daje određene povlastice državljanima neke druge države, takve povlastice automatski važe i za državljane svih ostalih država članica, analogno primenjeno na autore. Zakon o autorskom i srodnim pravima (“Sl. glasnik RS”, br. 104/2009, 99/2011, 119/2012 i 29/2016 – odluka US) (dalje u tekstu: ZASP) štiti dela stranih autora ako taj autor „[…] ima autorska prava na osnovu međunarodnog ugovora koji je ratifikovala Republika Srbija“ i ako „[…] postoji uzajamnost između Republike Srbije i zemlje kojoj autor pripada“, dok se moralna prava stranog autora štite bez obzira da li su ispunjeni navedeni zakonski uslovi. ZASP u autorske ugovore uključuje između ostalog izdavački ugovor, ugovor o predstavljanju, ugovor o izvođenju, ugovor o preradi autorskog dela, ugovor o filmskom delu i ugovor o narudžbini autorskog dela, ali važeći Zakon ne reguliše posebno nijedan od njih, već se može samo pretpostaviti da ga je zakonodavac podveo pod već gorepomenuti član 20. gde određuje momenat prijema ponude autora dela kao mogućnost da se Zakon primeni. Činjenica da važeći Zakon ne reguliše detaljnije ovaj segment prava u smislu međunarodnog sukoba propisa, pritom ne pominjući uopšte prava srodna autorskom, govori dovoljno u prilog činjenici da je potrebno doneti novi akt koji bi obuhvatio eventualne sporne situacije. Takođe, trenutno stanje u ovoj oblasti bi zbog šturog regulisanja ugovora o autorskom pravu moglo čak da dovede do upućivanja na primenu nekog drugog merodavnog prava, što svakako nije cilj i ne ide u korist autorima sa prebivalištem odnosno sedištem na teritoriji Republike Srbije. U junu 2014. godine je, nakon održane javne rasprave, donet konačni Nacrt

Pravni blog, Urbanističko pravo

IZGRADANJA OBJEKATA U REPUBLICI SRBIJI NA OSNOVU PROCEDURE ELEKTRONSKIM PUTEM

OBJEDINJENA PROCEDURA Od 1. januara 2016. Godine u Srbiji se svi postupci u vezi sa izgradnjom, dogradnjom ili rekonstrukcijom objekata, odnosno izvođenjem radova u okviru Objedinjene procedure obavljaju isključivo kroz Centralni informacioni sistem (CIS) koji predstavlja sistem za elektronsko postupanje u okviru objedinjene procedure kome je moguće pristupiti preko veb stranice[1] Ista procedura važi i za dostavu podnesaka, akata i dokumentacije u objedinjenoj proceduri između podnosioca zahteva i nadležnog organa, kao i između nadležnog organa i imalaca javnih ovlašćenja obavljaće se elektronskim putem kroz CIS. [1]https://ceop.apr.gov.rs/eregistrationportal/ i http://gradjevinskedozvole.rs/ Zakon o planiranju i izgradnji[1] i Pravilnik o postupku sprovođenja objedinjene procedure elektronskim putem[2] uvode skup postupaka i aktivnosti u vezi sa izgradnjom, dogradnjom ili rekonstrukcijom objekata, odnosno izvođenjem radova. Nadležni organi za poslove građevinarstva, dužni su da u slučaju zahteva sprovode objedinjenu proceduru za: a) izdavanje lokacijskih uslova, b) izdavanje građevinske dozvole, c) prijavu radova, d) izdavanje upotrebne dozvole, e) pribavljanje uslova za projektovanje, odnosno priključenje objekata na infrastrukturnu mrežu, f) pribavljanje isprava i drugih dokumenata koje izdaju imaoci javnih ovlašćenja, g) upis prava svojine na izgrađenom objektu. Postupkom objedinjene procedure je građanima omogućeno da, na jednom mestu, preko jedinstvenog šaltera nadležnog organa za poslove građevinarstva, podnesu zahtev sa zakonom propisanom dokumentacijom i dokazom o plaćenim taksama i naknadama, nakon čega će organ, u ime i za račun stranke, pribaviti sve potrebne uslove i ostala dokumenta od javnih preduzeća i Katastra i u zakonom propisanom roku rešiti po zahtevu. Postupanje nadležnog organa za poslove građevinarstva u postupku objedinjene procedure: A) Lokacijski uslovi Lokacijski uslovi su javna isprava koja sadrži podatke o mogućnostima i ograničenjima gradnje na katastarskoj parceli koja ispunjava uslove za građevinsku parcelu, a sadrži sve uslove za izradu tehničke dokumentacije. Izdaju za izgradnju, odnosno dogradnju objekata za koje se izdaje građevinska dozvola, kao i za objekte koji se priključuju na komunalnu i drugu infrastrukturu. Uz zahtev se podnosi: 1) idejno rešenje budućeg objekta ili dela objekta u skladu sa  Pravilnikom o sadržini, načinu i postupku izrade i načinu vršenja kontrole tehničke dokumentacije prema klasi i nameni objekata[3] 2) dokaz o plaćenoj administrativoj taksi Nadležni organ nakon provere ispunjesti formalnih uslova, po službenoj dužnosti pribavlja od organa nadležnog za poslove državnog premera i katastra: – kopiju plana za katastarsku ili katastarske parcele navedene u zahtevu, u digitalnoj i analognoj formi, – izvod iz katastra vodova, u digitalnoj i analognoj formi, osim za izvođenje radova na nadziđivanju postojećeg objekta, – podatke o površini parcele ili parcela, koje pribavlja uvidom u zvaničnu elektronsku bazu podataka katastra nepokretnosti, osim za linijske objekte. Kada se lokacijski uslovi mogu utvrditi uvidom u planski dokument, odnosno separat, nadležni organ je dužan da ih izda u roku od pet radnih dana od dana prijema zahteva.  Ako se ne mogu izdati uvidom u planski dokument, odnosno separat, nadležni organ je dužan da u roku od 5 radnih dana od dana prijema zahteva za njihovo izdavanje: – obavesti podnosioca zahteva o visini stvarnih troškova za pribavljanje uslova od imalaca javnih ovlašćenja, uz nalog da izvrši uplatu tih troškova pre preuzimanja lokacijskih uslova i – prosledi imaocima javnih ovlašćenja, čije uslove za projektovanje i priključenje treba da pribavi, zahtev za izdavanje tih uslova i elektronsku kopiju dokumentacije. U navedenom slučaju nadležni organ je dužan da izda lokacijske uslove u roku od 5 radnih dana od dana dostavljanja uslova za projektovanje i priključenje. B) Građevinska dozvola Građevinska dozvola se izdaje investitoru koji uz zahtev za izdavanje građevinske dozvole dostavi: 1) projekat za građevinsku dozvolu: – izvod iz projekta za građevinsku dozvolu i projekat za građevinsku dozvolu (u elektronskoj formi, u onoliko primeraka u papirnoj formi koliko podnosilac zahteva želi da mu nadležni organ overi i vrati prilikom izdavanja građevinske dozvole), izrađen u skladu sa pravilnikom kojim se uređuje sadržina tehničke dokumentacije, 2) odgovarajuće pravo na zemljištu ili objektu, osim ako je to pravo upisano u javnoj knjizi ili je uspostavljeno zakonom. Za objekte za koje je propisano plaćanje doprinosa za uređenje građevinskog zemljišta i izjašnjenje podnosioca o načinu plaćanja doprinosa za uređenje građevinskog zemljišta, kao i sredstvima obezbeđenja u slučaju plaćanja na rate, 3) saglasnost preostalih suvlasnika, overena u skladu sa zakonom, ako se gradi ili se izvode radovi na građevinskom zemljištu ili objektu koji je u suvlasništvu više lica, 4) ugovor između investitora i imaoca javnih ovlašćenja ili drugi dokaz o obezbeđivanju nedostajuće infrastrukture, ako je to uslov za izdavanje građevinske dozvole predviđen lokacijskim uslovima, kao i ugovor između investitora i finansijera, ako postoji, 5) ugovor sa vlasnikom objekta ili vlasnicima posebnih delova objekta, kojim se uređuje nadziđivanje, odnosno pretvaranje zajedničkih prostorija u stambeni, odnosno poslovni prostor, ako se vrši takva vrsta radova, 6) energetsku dozvolu, izdatu u skladu sa posebnim zakonom, za izgradnju energetskih objekata za koje postoji obaveza pribavljanja energetske dozvole, 7) uslove za projektovanje i priključenje objekata na distributivni, odnosno prenosni sistem električne energije, kao i na distributivni, odnosno sistem za transport prirodnog gasa, koji su pribavljeni u skladu sa zakonom kojim se uređuje energetika, a nisu sadržani u lokacijskim uslovima. 8) dokaz o uplati odgovarajuće administrativne takse. Ako su ispunjeni navedeni formalni uslovi za dalje postupanje po zahtevu, nadležni organ po službenoj dužnosti, pribavlja od organa nadležnog za poslove državnog premera i katastra izvod iz lista nepokretnost koja je predmet zahteva[4]. Nadležni organ donosi rešenje o građevinskoj dozvoli u roku od pet radnih dana od dana podnošenja zahteva. Građevinska dozvola prestaje da važi ako se u roku od pet godina od dana pravnosnažnosti rešenja kojim je izdata građevinska dozvola, ne izda upotrebna dozvola ili ako se ne otpočne sa građenjem objekta, odnosno izvođenjem radova, u roku od dve godine od dana pravnosnažnosti rešenja kojim je izdata građevinska dozvola. C) Izdavanje rešenja kojim se odobrava izvođenje radova Izdavanje rešenja koje izdaje organ nadležan za izdavanje građevinske dozvole, kojim se odobrava izvođenje radova na investicionom održavanju objekta i uklanjanju prepreka za osobe sa invaliditetom, izgradnja sekundarnih, odnosno distributivnih mreža komunalne infrastrukture u okviru postojeće regulacije ulica, kao i uređenje saobraćajnica u okviru postojeće regulacije ulica, rekonstrukcija, adaptacija, sanacija, promena namene objekta bez izvođenja građevinskih radova, promena namene

Pravni blog, Urbanističko pravo

PUT DO GRAĐEVINSKE DOZVOLE U REPUBLICI SRPSKOJ

Kako je čitav naš pravni sistem razgranat i složen, to je i pravni saobraćaj putem tih postupaka raznovrstan i složen, pa se u njemu treba snaći kako bi se prava i obaveze pravilno regulisali i ostvarili. Ukoliko imate u planu izgradnju, proširenje, promjenu namjene, rekonstrukciju, uklanjanje ili rušenje objekta potrebno je  da prođete kroz zakonom propisan put koji je naizgled vrlo komplikovan. Odatle se i pojavila potreba da se pisanjem ovog rada na pregledan, sažet i aktuelan način omogući svim licima da što efikasnijim i ekonomičnijim putem dođu do građevinske dozvole. Taj put do građevinske dozvole u Republici Srpskoj je sličan kao i u Federaciji BiH. Razlika je samo u vezi nadležnosti, odnosno, kada jednom podnesete zahtjev za dozvolu, jedinica lokalne samouprave utvrđuje da li je odobravanje vašeg objekta u njihovoj nadležnosti ili ne. Ako nije, jed.lok.samouprave će po službenoj dužnosti dostaviti zahtjev za dozvolu entitetskom ministarstvu (pošto u RS nema kantona). Kako zbog širine materije o kojoj pišem ne bih htio da zakomplikujem već malo komplikovanu temu zato ću samo pomenuti da građevinskoj dozvoli prethodi izdavanje lokacijskih uslova, osim za objekte koje to prema Zakonu o uređenju prostora i građenju (u daljem tekstu Zakon) nije potrebno. Nakon dobijanja građevinske dozvole potrebno je da predate zahtjev za upotrebnu dozvolu. Po dobijanju upotrebne dozvole, pored prava korišćenja objekta, Vi stičete i pravo da upišete vlasništvo nad objektom u zemljišno-knjižnu evidenciju. IZDAVANJE ODOBRENJA ZA GRADNJU ŠTA JE GRAĐEVINSKA DOZVOLA? Rješenje o građevinskoj dozvoli je upravni akt na osnovu koga se može pristupiti izgradnji, dogradnji, nadogradnji, rekonstrukciji i sanaciji objekta. ‘’Građenju objekta može se pristupiti samo na osnovu rješenja kojim se izdaje građevinska dozvola, osim u slučajevima kada u skladu sa odredbama ovog zakona nije potrebno pribaviti građevinsku dozvolu.”[[i]] U daljem tekstu Zakona se propisuje da ukoliko se objekat gradi ili je izgrađen bez građevinske dozvole na njega se ne mogu priključiti instalacije komunalne i druge infrastrukture. Pored objekata za koje se mora pribaviti građevinska dozvola postoje i oni objekti odnosno radovi za koje nije potrebna građevinska dozvola i oni kao takvi su taksativno navedeni u 125. članu Zakona. Navešću samo neke od njih: pomoćne objekte i uređenje građevinske parcele individualnog stambenog objekta za koji je izdata građevinska dozvola, što podrazumijeva građenje staza ili platoa, vrtnog bazena ili ribnjaka, ograda i vrtnog ognjišta, nadstrešnice, staklenike, cisterne za vodu i septičke jame, koji se grade na parceli individualnog stambenog objekta za koji je izdata građevinska dozvola, postavljanje plastenika namijenjenih isključivo poljoprivrednoj proizvodnji, konzolne tende za ljetne bašte, za objekat za koji je izdata građevinska dozvola, reklamne panoe, radove na stepeništu, hodnicima i slično, na promjeni pristupa objektu i unutar objekta radi omogućavanja nesmetanog pristupa i kretanja u objektu licima sa umanjenim tjelesnim sposobnostima. Važno je napomenuti da se građevinske dozvole izdaju na lokalnom (jedinica lokalne samouprave) i na republičkom (Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju) nivou. KOJI OBJEKTI SU U NADLEŽNOSTI MINISTARSTVA NA NIVOU RS?  U građevinske dozvole koje se izdaju u nadležnosti ministarstva spadaju svi oni građevinski radovi koji se izvode na teritoriji dvije ili više jedinica lokalnih samouprava, kao i (naveo sam samo neke od njih a koje su propisane članom 60.stav 2, Zakona): izgradnja visokih brana za koje je propisan tehnički pregled; izgradnja nuklearnih objekata; izgradnja objekata za proizvodnju i preradu nafte i gasa, cjevovodi za naftu i gas za međunarodni transport; izgradnja industrijskih objekata za proizvodnju kemikalija, metalurgiju, rudarstvo, proizvodnju papira i celuloze i preradu kože i krzna; izgradnja hidroelektrana i elektrana od 10 ili više MW, termoelektrana, podstanica od 110 ili više KW; izgradnja aerodroma; izgradnja javne željeznice; izgradnja međunarodnih puteva i autoputeva; izgradnja stadiona, arena, itd. sa kapacitetom od 10,000 ili više posjetitelja; KOME SE PODNOSI ZAHTJEV? Zahtjev za građevinsku dozvolu se podnosi istoj instituciji koja je izdala dozvolu o ispunjavanju lokacijskih uslova odnosno onaj organ uprave nadležan za poslove građenja u jedinici lokalne samouprave na čijem područiju se zahtijeva izgradnja osim u slučajevima predviđenim u članu 60. stav 2 Zakona, o čemu je u prethodnom dijelu teksta već bilo riječi. POSTUPAK IZDAVANJA GRAĐEVINSKE DOZVOLE: Postupak izdavanja građevinske dozvole se pokreće pismenim zahtjevom investitora. Zakon članom 128. stav 1, predviđa da investitor uz zahtjev treba da priloži i sledeću dokumentaciju: a) „lokacijske uslove, b) dokaz o riješenim imovinsko-pravnim odnosima, v) ugovor o koncesiji ili javno-privatnom partnerstvu, ako se za traženu izgradnju daje koncesija ili zaključi ugovor o javno-privatnom partnerstvu u skladu sa posebnim propisima, g) glavni projekat u tri primjerka, d) izvještaj o reviziji tehničke dokumentacije u skladu sa članom 114. ovog zakona, đ) izvještaj i potvrdu o nostrifikaciji u slučajevima iz člana 102. stav 4. ovog zakona, e) ekološka dozvola ako je potrebna ili rješenje o odobravanju studije uticaja na životnu sredinu u skladu sa propisima o zaštiti životne sredine i ž) druge dokaze određene posebnim zakonima.“ [[ii]] Dokumenti se prilažu u orginalu ili ovjerenoj kopiji. Postoji izuzetak predviđen članom 128. stav 3 ovog Zakona koji se odnosi na to kada investitor ne prilaže lokacijske uslove već urbanističko-tehničke uslove. To je slučaj za individualno stambene i individualne stambeno-poslovne objekte bruto građevinske površine do 400 m2, osim složenih objekata u smislu Zakona, koji se grade na područiju za koje je donesen sprovedbeni dokument prostornog uređenja ili na vanurbanom području. ROK ZA IZDAVANJE, SADRŽAJ I ROK VAŽENJA GRAĐ.DOZVOLE? Po prijemu zahtjeva, organ uprave nadležan za poslove građenja u jedinici lokalne samouprave, će utvrditi da li je uz zahtjev priložena sva potrebna dokumentacija. Ukoliko se desi da zahtjev sadrži formalne nedostatke ili je nepotpun, nadležni organ će upozoriti investitora da u primjerenom roku otkloni takve nedostatke u protivnom će se zahtjev odbaciti. Ako su priloženi svi dokumenti predviđeni članom 131. stav 1 Zakona, o zahtjevu za izdavanje građevinske dozvole odlučiće nadležni organ u roku od 15 dana. ”Građevinska dozvola sadrži:”[[iii]] a) podatke o investitoru, b) podatke o objektu za koji se izdaje građevinska dozvola sa osnovnim podacima o namjeni, gabaritu i spratnosti objekta i sa oznakom parcele, v) naziv glavnog projekta sa nazivom pravnog lica sa licencom koje je izradilo glavni projekat i imenom glavnog projektanta, g) izvještaj

Pravni blog, Urbanističko pravo

LEGALIZACIJA NEFORMALNIH OBJEKATA U CRNOJ GORI

Članak se bavi problematikom legalizacije neformalnih objekata u Crnoj Gori, novim Zakonom čija se primjena očekuje i samim postupkom legalizacije. Shodno stvarnom stanju sa nepokretnostima u Crnoj Gori i potrebama crnogorskog društva, Skupština Republike Crne Gore je usvojila u avgustu Zakon o regulizaciji neformalnih objekata. Iako je Zakon stvorio mnoge polemike u javnosti, zadobio medijsku pažnju, stupio je na snagu u avgustu prethodne godine a planirana je bila primjena od 1. marta tekuće godine, no do upotrebe istog u praksi do dana današnjeg nije ni došlo. Razlozi su brojni ali i kontradiktornost i nedorečenost Zakona, u mnogome su odredili njegovu sudbinu. Neformalnim objektom smatra se stambeni, poslovni i poslovno-stambeni objekat, odnosno rekonstruisani dio postojećeg objekta na kojem su izvedeni grubi konstruktivni građevinski radovi najmanje jedne etaže, koji je izgrađen bez građevinske dozvole, odnosno suprotno građevinskoj dozvoli.[1] U praksi  radi se o nelegalno sagrađenom stambenom, poslovnom ili poslovno – stambenom objekatu. Nelogičnost se tiče kolizije u odnosu na pravila o uknjižbi nepokretnosti u javni registar nekretninama, državnom premjeru i katastru[2] pa se postavlja pitanje da li je svaki objekat za koji nije prethodno dobijena građevinska dozvola a usvojenim DUP-om[3] je predviđeno da se urbanističkoj parceli i zemljištu druge namjene[4] dozvoljava se dogradnja već sagrađenog objekta koji nije upisan u listu nepokretnosti vlasnika istog ili je upisan kao zabilježba u “G” listu lista nepokretnosti imaoca prava svojine na konkretnom objektu. Uprava za nekretnine ne daje odgovore na ova pitanja a kakvo je stanje u opštinski katastrima posebno na Primorju, svjedoče i sudovi koji oko 70 % parničnih postupaka čine svojinsko pravni sporovi, tužbe utvrđivanja prava svojine ili zaštite iste. Zakon o neregularizaciji neformalnih objekata bi trebao prestavljati zaštitu zakonitosti za sve savjesne graditelje i vlasnike nekretnina, ali i stimulans za strane investitore koji su veliki kapital uložili u izgradnju objekata, ali shodno postojećim pravnim pravilima i propisima nisu bili u mogućnosti da se na zakoniti način uknjiže i budu savjesni imaoci prava svojine na izgrađenom objektu. Činjenica neregulisanosti i bezakonja povodom neformalnih objekata kako se ističe u Zakonu, govori i veliki broj prekinutih ili obustavljenih postupaka uknjižbe. O potrebi za regulisanjem iste materije svjedoči i osnivanje i postojanje velikog broja geodetskih agencija. Radi se o osvjetljivoj temi, a interes svih i same Vlade Crne Gore, nadležnog Ministarstva turizma i održivog razvoja ali i opštinskih organa je da se legalizuje što veći broj objekata ali i da se na ovaj način uveća i uravnoteži Budžet Države Crne Gore. Zakon predviđa poseban postupak regulazacije. Postupak se pokreće podnošenjem zahtjeva za legalizaciju neformalnog objekta. Pravilnikom o primjeni Zakona koji bi trebalo da donese nadležno Ministarstvo predvidjeće se forma zahtjeva i bliži uslovi/nadležnost za odlučivanje o zahtjevu. Zahtjev može podnjeti vlasnik, suvlasnik, etažni vlasnik ili naslijednik neformalnog objekta.[5] Takođe se navodi će nadležni opštinski organi organi dužni u roku od 15 dana od dana prijema zahtjeva obavjestiti nadležni inspekcijski organ za uklanjanje objekata.[6] Propisana je dokumentacija koja se podnesi uz zahtjev za legalizaciju. Pa je potrebno dostaviti dokaz o pravu svojine ili drugom pravu na zemljištu i objektu. To je odgovarajući list nepokretnosti ili druge evidencije nepokretnosti. Za objekte osnovnog stanovanja dostavljaju se i podaci o broju članova porodičnog domaćinstva, o prebivalištu u mjestu u kojem je izgrađen neformalni objekat i da vlasnik i članovi porodičnog domaćinstva ne posjeduju drugi stambeni objekat, odnosno stambenu jedinicu na teritoriji Crne Gore.[7] Nadležni opštinski organ odnosno Ministarstvo dužni su da obrazuju komisiju koja se sastoji od predsjednika i 2 člana kojima se određuju zamjenici. Komisija ima obaveze da izađe na lice mjesta, uvidi stanje na terenu ali i da odredi naknadu za legalizaciju. Naknade će se obračunavati prema naknadi za komunalno opremanje građevinskog zemljišta odnosno ono što je inovacija Zakona u tome je što će naknada iznositi  20% od utvrđene naknade za komunalno opremanje građevinskog zemljišta. Novina je i ispitivanje statičke i seizmičke stabilnosti neformalnog objekta do 500 m2 koje vrši ovlašćeno privredno društvo ili preduzetnik ili pravno lice za izradu tehničke dokumentacije odnosno za građenje objekta. Rok za odlučivanju o zahtjevu je 20 dana od dana dostavljanja svih potrebnih dokumenata. Nakon donošenja pozitivnog Rješenja, nadležni organ će dostaviti Upravi za nekretnine područnoj jedinici na čijem području se nalazi neformalni objekat radi upisa u katastar nepokretnosti i brisanja zabilježba u “G” listu lista nepokretnosti. Jedno od spornih zakonskih rješenja tiče se plaćanja godišnje naknade za vlasnika neformalnog objekta koji nije podnio odgovarajući zahtjev ili nije dopunio zahtjev za legalizaciju u roku od 20 dana od dana kada mu je ukazano da postoji određeni nedostatak dokumentacije ili iz nekog drugog procesnog razloga.  Opšti rok za pokretanje postupka legalizacije je rok od 270 od dana početka primjene ovog zakona što se i navodi u čl.41 Zakona  o regularizaciji neformalnih objekata. Praksa međutim demantuje primjenu navedenog Zakona. Nedovoljno pripremljeni nadležni opštinski operati nisu bili spremni za ovaj poduhvat pa samim tim da li iz neznanja ili namjerno nisu formirali Komisije koje imaju ključnu ulogu u regulisanosti neformalnih objekata, koja bi vršila popis neregulisanih tj. nelegalnih objekata i istakla proceduru smanjenja ovakvih nekretnina. Osim toga politički, ekonomski ili drugi razlozi i dalje nisu rasteretili i ovako opterećene sudove zbog imovinsko-pravnih sporova koji se tiču zaštite prava svojine a i nadležni organ inspekcijskog nadzora koji odlučuje o rušenju nelegalno sagrađenog objekta ima “pune ruke posla”. Na posletku, primjena navedenog Zakona svakako bi uticala i poboljšala tržište nekretnina u Crnoj Gori jer svako želi da bude vlasnik legalnog objekta koji je upisan  redovnim tokom stvari u područni organ Uprave za nekretnine. Izvori: [1] čl.2, Zakon o regularizaciji neformalnih objekata (“Sl.list CG” br. 56 od 23.avgusta 2016 g.); [2] Zakon o državnom premjeru i katastru (“Sl.list CG” br. 29/07; 32/11); [3] detaljni urbanistički plan shodno Zakonu o uređenju prostora i izgradnji objekata (“Sl. list Crne Gore”, br. 51 od 22.  avgusta 2008, 40/10, 34/11, 47/11, 35/13, 39/13, 33/14); [4] čl. 1 Zakona o građevinskom zemljištu (“Sl.list CG” br. 55/00); [5] čl.15, st.2 Zakon o regularizaciji neformalnih objekata (“Sl.list CG” br. 56 od 23.avgusta 2016 g.); [6] čl.15, st.7 Zakon o regularizaciji neformalnih objekata (“Sl.list CG” br.

Pravni blog

VRSTE SUDOVA U REPUBLICI SRBIJI

Svaka država ima svoju sudsku vlast tj. pravosuđe, kojom se rešavaju sporni predmeti nekog učinjenog krivičnog dela od strane sugrađanina te države. Državu čine: stanovništvo, vlast, i teritorija. Sud je jedinstvena vlast, donesena Ustavom Republike Srbije koja služi za narod, i koja je rasprostranjena čitavom teritorijom jedne države. U Republici Srbiji sudska vlast obuhvata dve grupe sudova: sudove opšte nadležnosti i sudove posebne nadležnosti. Sudovi opšte nadležnosti Sudovi opšte nadležnosti su: Osnovni sudovi, Viši sudovi, Apelacioni sudovi, Vrhovni kasacioni sud.[1] Osnovni sudovi Osnovni sudovi su prvostepeni sudovi opšte nadležnosti.[2] U Republici Srbiji postoji 67[3] osnovnih sudova opšte nadležnosti. Ovaj sud je nadležan za teritoriju grada, jedne ili više opština. Građani od osnovnog suda mogu da steknu međunarodnu pravnu pomoć u postupcima za krivična dela iz svoje nadležnosti. Takođe, ovaj sud odlučuje o priznanju i izvršenju stranih sudskih i arbitražnih odluka, ako dođe do sukoba nadležnosti između osnovnih sudova sa svog područja – osnovni sud vrši odluku rešenja sukoba. Izvršava odluke inostranog suda, pruža pomoć svedocima, i obavlja sve poslove određene zakonom. Viši sudovi Viši sud se osniva na područje jednog ili više sudova. U Republici Srbiji postoji 25[4] viših sudova u prvom stepenu, koji sudi za krivična dela za koja je glavna kazna predviđena kazna zatvora preko 10 godina. Viši sud, sudi za krivična dela: protiv čovečnosti, protiv Vosjke Srbije, izazivanje nacionalne, rasne i verske mržnje i netrpeljivosti, pranje novca, ubistvo na mah, silovanje, otmica, zloupotreba položaja odgovornog lica, u sporovoima o autorskim i srodnim pravima i zaštiti i upotrebi pronalazaka i drugih krivičnih dela.[5] Apelacioni sudovi Apelacioni sudovi se osniva za područje više viših sudova.[6] Postoje 4 apelaciona suda u Republici Srbiji. To su apelacioni sudovi u: Beogradu, Novom Sadu, Nišu i Kragujevcu. Svi oni slučajevi u kojima za odučivanje nije nadležan viši sud, nadležan je apelacioni sud koji odlučuje po žalbama na odluke osnovnih sudova opšte nadležnosti. Vrhovni kasacioni sud Prema Zakonu o uređenju sudova[7], Vrhovni kasacioni sud je neposredno viši sud za Privredni apelacioni sud, Prekršajni apelacioni sud, Upravni sud i apelacioni sud. Sedište vrhovnog kasacionog suda je u Beogradu. Nadležnost ovog suda je podeljena u okviru nadležnosti u suđenju, i na nadležnost izvan suđenja. Vrhovni kasacioni su u okviru nadležnosti u suđenju, odlučuje o vanrednim pravnim sredstvima odluka sudova Republike Srbije, i o sukobu nadležnosti između sudova, kao i drugim nadležnostima određenim zakonom. Druga oblast nadležnosti Vrhovnog kasacioniog suda je nadležnost izvan suđenja. Ova nadležnost propisuje da Vrhovni kasacioni sud: imenuje sudije Ustavnog suda, razmatra primenu zakona, utvrđuje načelne pravne stavove radi jedinstvene sudske primene prava, daje mišljenje o kandidati za predsednika Vrhovnog kasacionog suda.[8] Predsednika Vrhovnog kasacionog suda bira Narodna skupština, uz pomoć predloga Visokog saveta sudstva, i po pribavljenom mišljenju opšte sednice Vrhovnog kasacionog suda. Izabrani predsednik Vrhovnog kasacionog suda može da bude predsednik na period od pet godina, nakon isteka roka ne može biti ponovo biran. Sudovi posebne nadležnosti Sudovi posebne nadležnosti su: Privredni sudovi, Privredni apelacioni sud, Prekršajni sudovi, Prekršajni apelacioni sud, Upravni sud.[9] Privredni sudovi Privredni sudovi su prvostepeni sudovi, čija nadležnost obuvata rešavanja sporova nastalih tokom privrednog poslovanja. U Republici Srbiji postoji 17 privrednih sudova. Privredni apelacioni sud Postoji jedan privredni apelacioni sud u Republici Srbiji, njegovo sedište je u Beogradu. Nadležnost ovog suda je da odlučuje o žalbama, na osnovu donetih odluka privrednih sudova u Republici Srbiji. Prekršajni sudovi Prekršajni sudovi su nadležni za teritoriju grada, jednu ili više opština. Sud prekršajni u prvom stepenu sudi za prekršaje, i odlučuje o žalbama na odluke organa uprave u prekršajnm postupku. Postoji 45 prekršajnih sudova u Republici Srbiji. Prekršajni apelacioni sud Prekršajni apelacioni sud odlučuje o žalbama na donete odluke prekršajnih sudova u Republici Srbiji. Sedište prekršajnog apelacionog suda je u Beogradu. S tim, što postoje odeljenja prekršajnog apelacionog suda izvan sedišta suda u: Novom Sadu, Kragujevcu i Nišu. Upravni sud Upravni sud, sudi u upravnim sporovima. Sedište ovog suda je u Beogradu. Upravni sud, kao i prekršajni apelacioni sud, ima svoja odeljenja izvan sedišta suda u: Novom Sadu, Kragujevcu, i Nišu. Izvori: Zakon o uređenju sudova (“Sl. glasnik RS”, br. 116/2008, 104/2009, 101/2010, 31/2011 – dr. zakon, 78/2011 – dr. zakon, 101/2011, 101/2013, 106/2015, 40/2015 – dr. zakon, 13/2016 i 108/2016) http://www.portal.sud.rs/code/navigate.aspx?Id=528 [1] Zakon o uređenju sudova (“Sl. glasnik RS”, br. 116/2008, 104/2009, 101/2010, 31/2011 – dr. zakon, 78/2011 – dr. zakon, 101/2011, 101/2013, 106/2015, 40/2015 – dr. zakon, 13/2016 i 108/2016) [2] http://www.portal.sud.rs/code/navigate.aspx?Id=551 , pristup sajtu 08.05.2017. godine [3] http://www.portal.sud.rs/code/navigate.aspx?Id=552 , pristup sajtu 08.05.2017. godine [4] http://www.portal.sud.rs/code/navigate.aspx?Id=537 , pristup sajtu 08.05.2017. godine [5] http://www.portal.sud.rs/code/navigate.aspx?Id=538 , pristup sajtu 08.05.2017. godine [6] Zakon o uređenju sudova (“Sl. glasnik RS”, br. 116/2008, 104/2009, 101/2010, 31/2011 – dr. zakon, 78/2011 – dr. zakon, 101/2011, 101/2013, 106/2015, 40/2015 – dr. zakon, 13/2016 i 108/2016) [7] Zakon o uređenju sudova (“Sl. glasnik RS”, br. 116/2008, 104/2009, 101/2010, 31/2011 – dr. zakon, 78/2011 – dr. zakon, 101/2011, 101/2013, 106/2015, 40/2015 – dr. zakon, 13/2016 i 108/2016) [8] http://www.portal.sud.rs/code/navigate.aspx?Id=528 , pristup sajtu 08.05.2017. godine [9] Zakon o uređenju sudova (“Sl. glasnik RS”, br. 116/2008, 104/2009, 101/2010, 31/2011 – dr. zakon, 78/2011 – dr. zakon, 101/2011, 101/2013, 106/2015, 40/2015 – dr. zakon, 13/2016 i 108/2016) Autor teksta: Jelica Kusmuk. *Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Law bloggers / Pravni blogeri, priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda,  ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu. Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i  Krivičnog zakonika). Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom

Pravni blog

UVOD U ARBITRAŽU

Arbitraža (lat. per arbiter – izabrani sudac) je izvan sudski način rješavanja sporova pred jednom (arbitrom) ili više osoba (Arbitražni sud). Pretpostavka za arbitražu je sporazum kojim su stranke dogovorile arbitražno rješavanje spora. Arbitraža se rješava presudom koju je zakonodavac izjednačio s pravosnažnom presudom redovnog suda. Presuda arbitražnog suda je obvezujuća za stranke u postupku i razlozi za njeno pobijanje su veoma strogi. Arbitražu dijelimo po različitim kriterijima.[1] po načinu organiziranja: na institucionalne i ad hoc arbitraže, po sadržaju spora: na opće i specijalizirane arbitraže, i po prirodi spora: na nacionalne i međunarodne arbitraže Arbitraža se tradicionalno najčešće koristila za rješavanje trgovačkih i radnih sporova. Neki vidovi arbitraže korišteni su već u srednjem vijeku i tada redovni sudovi na arbitražu nisu gledali blagonaklono. Kada govorimo o teritorijalnoj raširenosti arbitraže, komparacijom razvoja i prisutnosti arbitraže na različitim teritorijima možemo reći da je ona svakako dublje korijenje pustila u zemljama anglosaksonskog pravnog sustava. Pravi procvat arbitraže počinje sredinom sedamdesetih godina 20. stoljeća. Do danas se arbitraža nastavila razvijati i njena primjena se proširila na cijeli svijet. Arbitraža se razvila u više smjerova, tako danas imamo i jednu potpuno novu granu arbitraže, tzv. arbitražu investicijskih ugovora čiji je fokus rješavanje investicijskih sporova između investitora i Vlada pojedinih država. Razvoj arbitraže nije zaobišao ni područje Balkana, preciznije područje država bivše Jugoslavije. Tako danas neke od tih država imaju zakon o arbitraži (Hrvatska), dok neke još čekaju donošenje takvog zakona (Bosna i Hercegovina), ali sve države bivše Jugoslavije imaju arbitraže koje djeluju pri određenim državnim institucijama i svoju nadležnost crpe iz ugovora stranaka, a predviđene su relevantnim zakonima (Zakon o parničnom postupku i sl.). I sama sam u svojoj dosadašnjoj pravničkoj praksi veoma često prilikom sastavljanja pojedinih ugovora u predmetne ugovore ugrađivala odredbe o arbitraži, za koju je predviđeno da će se primjenjivati u slučaju eventualnog spora između ugovornih strana. Mnogi drugi ugovori koji sam imala priliku analizirati, a koje su napisali drugi pravnici, također su sadržavali odredbu kojom stranke ugovaraju arbitražu, što me dalje navodi na zaključak da su odredbe o arbitraži u pravilu postale sastavni dio ugovora između pravnih osoba. Međutim, postavlja se pitanje koliko stranke uistinu koriste arbitražu u slučaju kada dođe do spora povodom nekog ugovora ili nekih njegovih odredbi. Ako stranke ne žele koristiti arbitražu u slučaju kada je ona predviđena ugovorom o tome se moraju posebno sporazumjeti kako bi mogle pokrenuti spor pred redovnim sudom. Ne postoje točni statistički podatci iz kojih možemo zaključiti koliko se ugovora koji imaju odredbu o arbitraži (a iz kojih je proizišao spor između ugovornih strana) rješava pred arbitražnim sudom, a koliko pred redovnim sudom. Međutim, postoje podatci da arbitražni sud pri Vanjskotrgovinskoj komori BiH iz godine u godinu bilježi sve veći broj predmeta koji se rješavaju pred ovim sudom.[2] Jedan od  javnosti najpoznatijih arbitražnih sporova na našim prostorima je arbitraža kojom će se riješiti granični spor između Hrvatske i Slovenije te odlučiti kome će pripasti većina Piranskog zaljeva. Trenutno se iščekuje objava presude arbitražnog suda u Haagu, koja će razriješiti spor o graničnom prijeporu između Hrvatske i Slovenije.[3] Proces rješavanja ovog pitanja, a od 2009. i arbitražni postupak, pun je kontroverzi, te se radi o važnom političkom pitanju, a arbitraža je bila i kompromitirana što je rezultiralo izjavama u kojima visoki hrvatski dužnosnici negiraju arbitražu i presudu za koju se očekuje da će biti objavljena u narednim danima (Hrvatski sabor je donio jednoglasnu odluku o istupanju Hrvatske iz arbitražnog sudovanja nakon što su u javnost izašla saznanja o kompromitiranosti arbitraže). Bit će zanimljivo pratiti razvoj situacije nakon objave arbitražne presude. Iako nije sudski proces, arbitraža svakako nije pomirljiv proces i u njoj stranke žustro zastupaju svoje interese, što je vidljivo iz primjera arbitraže između Hrvatske i Slovenije, i u tom smislu je arbitražu potrebno razlikovati od mirenja (treća osoba nudi rješenje strankama) i posredovanja (treća osoba stvara uvjete strankama da donesu rješenje), koja su druga dva alternativna načina rješavanja sporova, ali su za razliku od arbitraže pomirljivijeg karaktera i nisu obvezujuća za strane u sporu. Prednosti arbitraže su sljedeće:[4] proces se može prilagoditi specifičnim potrebama stranaka (stranke same biraju koje materijalno i koje procesno pravo će se primijeniti) arbitri se biraju zbog svoje stručnosti (ne moraju biti pravnici, iako najčešće jesu) povjerljiva je može biti brža i jeftinija od sudskog postupka razlozi za pobijanje arbitražne odluke su ograničeni i strogi arbitražne odluke su obvezujuće i mogu se izvršiti putem suda Kritičari arbitraže ističu pojedine nedostatke arbitraže koje bi stranke trebale imati na umu prije nego se odluče na arbitražno rješavanje sporova. Neki od spominjanih nedostataka arbitraže su sljedeći:[5] žalba je isključena upitna objektivnost manjak transparentnosti u određenim slučajevima nije isplativa Najvažniji izvori arbitraže su:[6] Ugovor stranaka (arbitražni ugovor) Pravila stranih trgovačkih arbitraža Autonomno pravo međunarodne trgovine Međunarodni sporazumi o arbitraži Nacionalni propisi Nacionalni zakoni o arbitraži Odredbe o arbitraži u drugim nacionalnim zakonima Sudska praksa Donošenje međunarodnih sporazuma i konvencija je revolucionarno djelovalo  na razvoj arbitražnog prava. Najvažnije međunarodne multilateralne konvencije koje sadrže propise o arbitraži i arbitražnim klauzulama su sljedeće:[7] Ženevski protokol o arbitražnim klauzulama od 24. 9. 1923. godine Ženevska konvencija o izvršenju stranih arbitražnih odluka od 26. 9. 1927. godine Njujorška konvencija o priznanju i izvršenju stranih sudskih odluka od 10. 6. 1958. godine Europska konvencija o međunarodnoj trgovačkoj arbitraži od 21. 4. 1961. godine Vašingtonska konvencija o rješavanju investicijskih sporova između država i građana drugih država iz 1965. godine Jedna od najvažnijih stvari u arbitražnom postupku je izbor arbitra. Arbitar igra ključnu ulogu u arbitražnom postupku. Iako arbitar može biti svaka osoba koju odaberu stranke, njegova uloga i značaj strankama daju zadatak da za arbitra izaberu sposobnog, stručnog, iskusnog pojedinca sa visokim moralnim kvalitetama, čija osobnost i sposobnosti jamče najbolje moguće rješenje spora.[8] Arbitraža je našla svoje mjesto u suvremenom pravnom sustavu i stručnjaci predviđaju daljnji razvoj arbitraže. Najnoviji primjer takvog razvoja je sasvim nova grana arbitraže – arbitraža investicijskih ugovora koja je doživjela veliku ekspanziju te većina pravnih stručnjaka predviđa rast broja arbitražnih investicijskih sporova. Arbitraža se pokazala efikasnim sustavom rješavanja sporova, a jedan od razloga zašto

Pravni blog

TELO KAO STVAR- TRGOVINA LJUDIMA U SRBIJI

Ko su žrtve trgovine ljudima?[1] Iako se neke grupe češće pojavljuju kao žrtve nego druge, činjenica je da žrtva trgovine ljudima može da bude svako – i muškarci i žene, i dečaci i devojčice, nezavisno od svog porekla, godina, nacionalne pripadnosti, obrazovanja, socijalnog statusa ili neke druge osobine. Ko su trgovci ljudima?[2] I trgovac ljudima može biti svako – najrazličitiji muškarci i žene imaju svoju ulogu u lancu trgovine ljudima, od vrbovanja do eksploatacije, a vrlo često su to osobe od poverenja, srodnici, čak i članovi uže porodice, kao i ljudi koje žrtva poznaje duži vremenski period; s druge strane, eksploataciju može vršiti i nepoznata osoba… Koji je cilj trgovine ljudima?[3] Cilj trgovine ljudima je: ostvarivanje zarade (ili neke druge koristi) kroz eksploataciju, bilo da se radi o seksualnoj eksploataciji prinudnom radu prinudnom prosjačenju prinudi na vršenje krivičnih dela ilegalnom usvojenju prinudnim brakovima trgovini organima ili nekom drugom obliku. Prva tri pitanja, jesu najčešće postavljanja pitanja kada se govori o trgovini ljudima. Bitno je znati kakve su realne okolnosti koje određenu osobu definišu kao objekat u lancu trgovine ljudima. Kada je posredi ovakva tema, bitno je razmotriti još neke izraze: Zemlja porekla Zemlja tranzita Zemlja destinacije Da bismo bliže sagledali trgovinu ljudima na našim prostorima potrebno je vratiti se u prošlost. Da li će određena država biti svrstana u jednu od tri prethodno navedene kategorije zavisi, izmedju ostalog I od istorijskih okolnosti, ali I ekonomske situacije u zemlji. Kako se navodi, ovakva etiketiranja država nisu konačna[4], što znači da se jedna država istovremeno može pojaviti u recimo 2 kategorije. Na taj način istovremeno može predstavljati I npr. Zemlju tranzita, ali I zemlju porekla… Takođe je bitno ostaviti po strani sve predrasude koje su uvrežene među ljudima, kao I mišljenje da se to može dogoditi svima, samo ne nekoj nama bliskoj osobi. Kada govorimo o ovoj temi, bitna je I edukacija dece, pogotovo ženskog pola, jer se ženske osobe, naročito adolescenti nalaze u vrhu potencijalne target grupe. Iako ovaj problem pogađa podjednako oba pola, I iako niko nije bezbedan, kao što smo imali prilike da pročitamo na samom početku teksta, u zavisnosti od pola, varira I način eksploatacije određene osobe, koja biva upletena u lanac trgovine kao žrtva.  U Krivičnom zakonu Srbije[5] (“Sl. glasnik RS”, br. 85/2005, 88/2005 – ispr., 107/2005 – ispr., 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013, 108/2014 i 94/2016) trgovina ljudima(član 388), kao I trgovina maloletnim licima radi usvojenja(član 389) spadaju u grupu: Krivična dela protiv čovečnosti  I drugih dobara zaštićenih međunarodnim pravom.  U koliko se pozivamo na član 388[6] KZ Srbije, stav 1 glasi: Ko silom ili pretnjom, dovođenjem u zabludu ili održavanjem u zabludi, zloupotrebom ovlašćenja, poverenja, odnosa zavisnosti, teških prilika drugog, zadržavanjem ličnih isprava ili davanjem ili primanjem novca ili druge koristi, vrbuje, prevozi, prebacuje, predaje, prodaje, kupuje, posreduje u prodaji, sakriva ili drži drugo lice, a u cilju eksploatacije njegovog rada, prinudnog rada, vršenja krivičnih dela, prostitucije ili druge vrste seksualne eksploatacije, prosjačenja, upotrebe u pornografske svrhe, uspostavljanja ropskog ili njemu sličnog odnosa, radi oduzimanja organa ili dela tela ili radi korišćenja u oružanim sukobima, kazniće se zatvorom od tri do dvanaest godina. Kada govorimo o članu 389[7] KZ Srbije, starosna granica koju Zakon izričito spominje je 16 godina(kada se govori o licu koje je mlađe od 16 godina, a pojavljuje se u ulozi žrtve), a lica koja su izvršila krivično delo prema stavu 1 ovog člana u zavisnosti od okolnosti mogu biti kažnjena kaznom zatvora od 1 do 5 godina. Trgovina ljudima u fazama[8] Postoje tri faze kada govorimo o trgovini ljudima, a to su: Vrbovanje (regrutacija) – u pitanju je početna faza u tgovini ljudima kada se žrtva selektuje I uvlači u lanac trgovine, putem zloupotrebe npr. Poverenja, internet, ljubavnih I prijateljskih veza… Tranzit – prevoz do mesta eksploatacije,bilo da se radi o tranzitu u okviru jedne zemlje ili izvan njenih granica. Ovde vidimo još jednu razliku kada se govori o trgovini ljudima, a to je interna I eksterna trgovina. Česte su pojave da žrtve uopšte ne pređu granicu svoje zemlje. U ovoj fazi, koriste se dokumenta žrtava- lažna, ali u pojedinim slučajevima I prava. Eksploatacija – kao što sam naziv govori, žrtva je selektovana, prebačena na željeno mesto, I zatim nastupa završna faza iskorišćavanja žrtve. U zavisnosti od uzrasta/pola zavisi I način eksploatacije žrtve. Metode koje se primenjuju da bi se žrtva kontrolisala su kako fizičke tako I psihičke prirode, I podrazumevaju: oduzimanje dokumenata, fizičko nasilje, zastrašivanje, pretnje, kao I pretnje koje bi potencijalno prerasle u opasnost po porodicu žrtve u koliko se ona odluči na bekstvo. Prema podacima  Službe za koordinaciju zaštite žrtava trgovine ljudima [9]u periodu od 2005-2012. godine identifikovano je 597 žrtava trgovine ljudima, od čega  broj državljana I državljanki naše zemlje iznosi 507. Od ukupnog broja žrtava 507 su žene I 90 jesu žrtve muškog pola. Kao što navodi ASTRA[10] : Trgovina ljudima je nesporno rodni problem. Većinu žrtava trgovine ljudima u Srbiji čine žene i devojčice (87,5% prema podacima ASTRE) izložene seksualnoj eksploataciji, mada se beleži porast eksploatisanih osoba muškog pola. Kada govorimo o tome ko može biti “Target”, bitno je reći da se granice brišu. Problem koji se javlja u ovom slučaju jeste što su ljudi koji učestvuju I posreduju u vrbovanju potencijalnih žrtava najčešće bliski sa istim. Uglavnom se radi o osobi od poverenja, I neretke su  situacije da  I sami emotivni partneri predstavljaju lica koja vrbuju. Nisu takođe retke ni situacije, da mlade devojke odlučuju da izađu I upoznaju uživo ljude koje znaju samo preko društvenih mreža, ne sluteći da susret takve vrste može predstavljati ozbiljnu pretnju. Sredstva moderne komunikacije, a pogotovo popularizacija društvenih mreža, I izlaganje privatnog života velikom broju ljudi, kao I brz I lak pristup podacima mogu biti okidač za uplitanje određene osobe u lanac trgovine. S toga, pogotovo adolescentima , preventivno  treba skrenuti pažnju o bezbednom korišćenju društvenih meža, kao I podobnoj proveri određenih podataka koje nam osoba sa druge strane ekrana “servira”. Kada govorimo o ekonomskoj situaciji u zemlji I njenom uticaju na problem trgovine ljudima, možemo je sresti

Pravni blog

USTUPANJE POTRAŽIVANJA (CESIJA)

Poverilac iz obligacionog odnosa sa dužnikom ima ovlašćenje da svoje potraživanje ustupi trećem licu. Ali, on to ne može učiniti putem jednostrane izjave volje, već je potrebna i saglasnost lica kome se potraživanje ustupa, a koje se naziva prijemnik ili cesionar. S druge strane, lice, odnosno poverilac koji ustupa svoje potraživanje, se naziva ustupilac ili cedent. Dakle, za cesiju je potreban ugovor o ustupanju, odnosno cesiji, koji se zaključuje između ustupioca i prijemnika putem saglasnosti njihovih izjava volje. Pri tome, nije potrebna saglasnost ustupljenog dužnika ili cesusa, jer je njemu, po pravilu, svejedno ko će mu biti poverilac. Za njega je bitno samo da se sadržina potraživanja ne menja. Ugovor o ustupanju potraživanja, prema Zakonu o obligacionim odnosima (u daljem tekstu ZOO), je neformalan, s obzirom da se za njegovo zaključenje ne zahteva posebna forma. Ovo ne važi samo ako se za pravni posao koji čini osnov ustupanja traži određena forma. Predmet ovog ugovora su samo prava potraživanja, odnosno tražbine. Što znači da se ne može cedirati ceo obligacioni odnos, već samo jedno pravo koje ishodi iz njega. Međutim, predmet ustupanja mogu biti ne samo postojeće, nego i buduće tražbine, a to su one koje još ne postoje u trenutku zaključenja ugovora o cesiji, ali za koje se zna, izvesno je, da će postojati ubuduće. Da bi takva prava potraživanja bila predmet ugovora o ustupanju, ona moraju biti određena ili makar odredljiva. Takođe, može se ustupiti ne samo cela tražbina, već i samo jedan njen deo, u kom slučaju drugi deo tražbine, koji nije predmet ustupanja, ustupilac može zadržati za sebe ili predati drugom prijemniku. Prava potraživanja koja ne mogu biti predmet ugovora o ustupanju proizilaze iz zabrana koja određuje zakon, priroda obligacionog odnosa i ugovor. Zakonske zabrane ustupanja, konkretnije, one, koje propisuje ZOO su potraživanje novčane rente usled smrti, povrede tela ili oštećenja zdravlja bliskog lica[1] i potraživanje nadoknade nematerijalne štete koje nije priznato pravnosnažnom odlukom ili pismenim sporazumom[2]. Zabrane ustupanja koje proističu iz prirode obligacionog odnosa, usmerene su, pre svega, na ona potraživanja koja su vezana za ličnost poverioca, pa bi se samim njihovim ustupanjem menjala i sadržina tražbine, a ujedno i bio ugrožen njegov cilj. Na primer, potraživanje po osnovu penzinog osiguranja, potraživanje iz predugovora da se zaključi konačan ugovor, potraživanje iz prava preče kupovine protivi se ustupanju zbog svoje prirode obligacionog odnosa iz kojeg ishodi. I na kraju, ugovorne zabrane ustupanja, proističu iz tzv. ugovora o zabrani ustupanja, koji mogu zaključiti bilo koji poverilac i dužnik nekog obligacionog odnosa. Ovim ugovorom, poverilac se obavezuje dužniku da svoje potraživanje prema njemu neće ustupiti drugome ili da barem to neće učiniti bez njegovog pristanka (čl. 436, st. 2. ZOO). Ugovorom o zabrani ustupanja postoji mogućnost za poverioca da njime isključi iz cediranja bilo koga ili određeno lice, trajno ili samo za određeno vreme. Ustupanje koje bi bilo izvršeno protivno ugovoru je bez dejstva, i to ne samo za cesusa, već i za cesionara. Cedent, usled ustupanja potraživanja, prestaje da bude poverilac, dok na njegovo mesto dolazi cesionar, kao novi poverilac. U tome se ogleda pravno dejstvo ovog instituta. Trenutkom u kome istovremeno dolazi do gubljenja i sticanja potraživanja, smatra se trenutak zaključenja ugovora o ustupanju. Bitno je istaći i to, da na cesionara prelazi ne samo glavno, već i sporedna potraživanja, a to su: pravo prvenstvene naplate, hipoteka, zaloga, pravo na kamatu, prava iz ugovora sa jemcem i sl.[3] Što se tiče odnosa između cesionara i cesusa, on se sastoji u tome, da cesus, nakon cesije, ispunjenje duga mora izvršiti svom novom poveriocu. Međutim, problem se može javiti u tome, što dužnik i ne mora da zna za cesiju, jer je ona punovažna i bez toga da on bude obavešten. Međutim, on ne sme trpeti štetu usled neznanja za cesiju.[4] Ukoliko cesus, iz dobre namere, ne znavši da je došlo do ustupanja potraživanja, izvrši isplatu cedentu, smatra se kao da ju je izvršio cesionaru i biće oslobođen obaveze prema njemu. Ali ako zna za cesiju i uprkos tome plati cedentu, ostaje i dalje u obavezi prema cesionaru. (čl. 438, st. 2. ZOO). Dakle, od važnosti je savesnost, odnosno nesavesnost ustupljenog dužnika. U interesu je cesionara da cesus bude obavešten o izvršenom ustupanju, i s toga je propisana obaveza za cedenta da obavesti cesusa o tome. (čl. 438, st. 1. ZOO). Prijemnik, s obzirom da je u položaju pravnog sledbenika, tražbina prelazi u istom onom stanju u kome je postojala, dok se nalazila kod ustupioca, u skladu sa principom: Niko ne može preneti na drugog više prava, nego što sam ima. To znači da prijemnik prema dužniku ima ista prava koja je do ustupanja imao cedent. S druge strane, i sam dužnik može istaći sve prigovore prema novom poveriocu, koje je do momenta saznanja za cesiju, mogao istaći ranije, ustupiocu. Potrebno je još razjasniti kakav je pravni odnos između cedenta i cesionara. Dejstvo cesije, između njih, sastoji se u tome što tražbina prelazi sa prvog na drugog.[5] S obzirom na tu činjenicu, ustupilac je dužan da prenese prijemniku sve isprave o dugu, na koji se potraživanje odnosi. U te isprave spadaju, pre svega, obveznice, a i druge isprave i dokazi o ustupljenom potraživanju. Ako je ustupljen samo jedan deo potraživanja, ustupilac je dužan da preda prijemniku overeni prepis obveznice ili neke druge isprave, kao dokaz postojanja ustupljenog potraživanja. Cedent može garantovati cesionaru za postojanje potraživanja u času njenog ustupanja, ako je ono izvršeno ugovorom uz nadoknadu (čl. 442. ZOO), ali mu neće odgovarati i za naplativost potraživanja u potpunosti, već samo u onom obimu u kome je izvršeno ustupanje i pod uslovom da su to ugovorne strane odredile. Takođe, odgovaraće i za naplativost kamata, troškova oko ustupanja i troškova postupka protiv dužnika. S druge strane ako je tražbina cedirana bez nadoknade, cedent ne odgovara ni za njeno postojanje, ni za njenu naplativost. Izvori: [1] Vidi član 197, st. 1 Zakona o obligacionom odnosu (“Sl. list SFRJ”, br. 29/78, 39/85, 45/89 – odluka USJ i 57/89, “Sl. list SRJ”, br. 31/93 i “Sl. list SCG”, br. 1/2003 – Ustavna

Scroll to Top