DA LI JE MOGUĆA ZLOUPOTREBA PORODIČNO-PRAVNOG INSTITUTA NASILJA U PORODICI?
Jedan od novijih instituta porodičnog prava Republike Srbije je nasilje u porodici. Iako ne postoji u literaturi opšte prihvaćena definicija nasilja u porodici, najčešće se shvata kao bilo koji oblik nasilja između sadašnjih ili nekadašnjih partnera u intimnim relacijama, bez obzira na to gdje i kada se desilo nasilje. [1] Porodičnim zakonom je određeno nasilje u porodici[2] kao ugrožavanje tjelesnog integriteta, duševnog zdravlja ili spokojstva člana porodice. Kako je ovako definisanje vrlo široko i može se različito tumačiti, zakonodavac je konkretizovao istu odredbu. Shodno tome akti nasilja u porodici su [3]: nanošenje ili pokušaj nanošenja tjelesne povrede; izazivanje straha pretnjom ubistva ili nanošenja tjelesne povrede članu porodice ili njemu bliskom licu; prisiljavanje na seksualni odnos; navođenje na seksualni odnos ili seksualni odnos sa licem koje nije navršilo 14. godinu života ili nemoćnim licem; ograničavanje slobode kretanja ili komuniciranja sa trećim licima; vrijeđanje, kao i svako drugo drsko, bezobzirno i zlonamerno ponašanje. Zakonom su određena lica koja se smatraju članovima porodice [4], pa su to: supružnici ili bivši supružnici, djeca, roditelji i ostali krvni srodnici, te lica u tazbinskom ili adoptivnom srodstvu, odnosno lica koja vezuje hraniteljstvo, lica koja žive ili su živela u istom porodičnom domaćinstvu, vanbračni partneri ili bivši vanbračni partneri, lica koja su međusobno bila ili su još uvek u emotivnoj ili seksualnoj vezi, odnosno koja imaju zajedničko dete ili je dete na putu da bude rođeno, iako nikada nisu živela u istom porodičnom domaćinstvu. Mogućnosti zloupotreba instituta upravo se javljaju kod kruga lica koja čine članove porodice. U tom smislu posebno se može postaviti pitanje ko su bliska lica članovima porodice, da li su to ljubavnice/ ljubavnici supruga/ supruge. Osim konstatacije o komoditetu zloupotreba lažnog optuživanja i problema dokazivanja [5], postavlja se posebno pitanje utvrđivanja emotivne relacije i zastarjelosti iste. Ubistvo člana porodice ne predstavlja akt nasilja ali prijetnja smrću ili nanošenja tjelesnih povreda bliskom licu članu porodice predstavlja takođe mogućnost za različite zloupotrebe ovog instituta. Nepostojanje zakonske zabrane vjernosti pravno još više osnažuje ovakav zanimljiv rezon i finale.[6] Takođe, potrebna je i potpuna formulacija “dete koje je na putu da bude rođeno” da se ne bi postavljalo pitanje da li se radi o medicinskom pojmu ili se zahtjeva da se dijete živo rodi,ili isključivo da je žrtva nasilja u drugom stanju prilikom nanošenja/ izvršenja nekog od akata nasilja. Jedna od glavnih dilema je da li se za klasifikaciju nasilja u porodici traži kontinuitet u izvršenju radnji akata nasilja u porodici ili je relevantan samo jedan akt nasilja? Takođe koje su to radnje izvršenja nasilja u porodici? Shodno tome da se nanošenje tjelesnih povreda i stepenovanje istih tumači u smislu čl.121 i čl.122 Krivičnog zakonika Republike Srbije. [7] Kako je zabranjeno je nasilje u porodici i svako ima, u skladu sa zakonom, pravo na zaštitu od nasilja u porodici.[8] Postavlja se pitanje aktivne legitimacije u postupku kojem se traži izricanje mjere zaštite od nasilja u porodici, kao i zloupotreba lica koja mogu pokreniti postupak. Lica koja mogu pokrenuti poseban postupak ili pridruženi postupak maternitskim ili paternitskim sporovima, sporovima za zaštitu prava djece ili bračnim sporovima su osim članova porodice ili njihovih zakonskih zastupnika tj. punomoćnika i nadležni organ starateljstva i javni tužilac.[9] Eventualne zloupotrebe su moguće u pogledu određivanja mjera zaštite od nasilja u porodici. Kao mjere[10] koje se mogu izreći navode u Porodičnom zakonu: izdavanje naloga za iseljenje iz porodičnog stana ili kuće, bez obzira na pravo svojine odnosno zakupa nepokretnosti; izdavanje naloga za useljenje u porodični stan ili kuću, bez obzira na pravo svojine odnosno zakupa nepokretnosti; zabrana približavanja članu porodice na određenoj udaljenosti; zabrana pristupa u prostor oko mjesta stanovanja ili mjesta rada člana porodice; zabrana daljeg uznemiravanja člana porodice. Najduže vrijeme trajanja mjere zaštite od nasilja u porodici je godinu dana a uračunava se vrijeme koje nasilnik provede u pritvoru ili zatvoru povodom nasilja u porodici. Pa samim tim se primjena bilo koje mjere može obesmišljava jer se može primjeniti bezbroj puta bez ikakve pojačane sankcije ukoliko nasilnik nekoliko puta uzastopno izvrši nasilje nad članom porodice. Što se tiče mjere zabrane prilaska članu porodice na određenoj udaljenosti potrebno je da se sudskom odlukom odredi u metrima udaljenost kao i to da li mjesto stanovanja žrtve predstavlja grad, opština u kojoj živi, ulica ili širi pojam- oblast pa čak i država. Važno je odrediti i granice povodom uspostavljanja vaspitnog metoda u pogledu ograničavanja slobode kretanja ili komuniciranja sa trećim licima od strane roditelja prema djeci. Pa se smatra uobičajnim da roditelji zabrane kasne izlaske maloljetnoj djeci a dobro rješenje bi bilo kao u hrvatskom porodičnom zakonodavstvu[11] da roditelji mogu djetetu mlađem od 16 godina da zabrane noćne izlaske od 23 časova do 5 časova, bez svoje pratnje ili pratnje druge odrasle osobe od povjerenja. Na kraju ostaje da zaključimo- širok spektar nedorečenosti zakonodavca omogućava manervisanje povodom zloupotreba kod prijavljivanja nasilnika. Otežana okolnost je i dokazivanje emotivnih relacija, uznemiravanja ili verbalnog vrijeđanja. Takođe posebno je potrebno dokazati šta se podrazumjeva pod drskim ili drugim bezobzirnim i zlonamjernim ponašanjem. Kompleksnost porodičnopravnih odnosa, seksualne ili emotivne veze između članova porodice zapravo dovodi do toga da su moguće i različite zloupotrebe a na sudu je da shodno slobodnom sudijskom uvjerenju ocjeni da li se radi o porodičnom nasilju. Napominjem da je sud kao i svako lice dužan da se rukovodi najboljim interesom djeteta, te da se najmlađim članovima porodice pruži posebna zaštita kako isti ne bi trpjeli posljedice nasilja i kako se to ne bi odrazilo na njhov dalji psihički razvoj. Kao i kod drugih pravnih ustanova, moguća je zloupotreba, no na sudu i drugim nadležnim organima je da uoče “lažno prijavljivanje”, šikanozno traženje zabrane uznemiravanje među bivšim- bračnim/vanbračnim partnerima, konstruisanu primjenu mjera zaštite kao što je iseljavanje nasilnika iz stana ali da se svakako na drugačiji način kvalifikuje akt nasilja u porodici ukoliko se radi o ozbiljnijem ugrožavanju tjelesnog integriteta, duševnog zdravlja ili spokojstva člana porodice, pa da se svakako optuži nasilnik za krivično djelo iz grupe krivičnih djela protiv života i tijela, protiv braka i porodice ili pak protiv polne slobode. [1] Herring J., Family