Privreda i preduzetništvo

Izmene i dopune pomenutog Zakona nastupile su 2015. godine, i to članom 86b[1] Zakona o izmenama i dopunama Zakona o Narodnoj banci Srbije koji se razmatrao pred Narodnom skupštinom Republike Srbije. Izmene i dopune[2] koje su bile razmatrane pred Skupštinom po osnovu člana 86b ticale su se: “Narodna banka Srbije, guverner, viceguverneri, direktor Uprave za nadzor i drugi zaposleni ne odgovaraju za štetu koja nastane u obavljanju poslova Narodne banke Srbije, osim ako se dokaže da nisu postupali u dobroj veri. Za štetu iz stava 1. ovog člana, zaposleni iz tog stava ne mogu odgovarati ni nakon prestanka radnog odnosa u Narodnoj banci Srbije, odnosno prestanka vršenja funkcije.” Sam Zakon o Narodnoj banci Srbije[3] (u daljem tekstu NBS) ima 98 članova(od kojih su neki zastareli, a neki obrisani u odnosu na pređašnji Zakon), u koliko izuzmemo samostalne članove koji se nalaze na kraju Zakona I koji se tiču upravo pređašnje pomenutih izmena I dopuna ovog Zakona. U članu 1[4] se izmedju ostalih osnovnih odredbi o tome šta uređuje ovaj Zakon I na šta se odnosi govori I o tome da za obaveze Narodne banke Srbije jemči Republika Srbija. Član 2[5] pruža informacije koje su od ključnog značaja za razumevanje NBS kao ustanove. Prema odredbama čl. 2 možemo reći da je NBS: Centralna banka Republike Srbije Samostalna I nezavisna u obavljanju funkcija utvrđenih ovim (I drugim) zakonom(ima) Podleže nadzoru Narodne skupštine I njoj odgovara za svoj rad NBS, njeni organi kao I članovi njenih organa prilikom obavljanja svojih funkcija ne primaju, niti traže uputstva od državnih organa I organizacija kao ni drugih lica. Možemo reći da se teži samostalnosti u radu NBS. Upravo ta samostalnost je zajemčena I ovim Zakonom. O tome podobnije govore I druge odredbe čl.2.[6] *Osnovni cilj Narodne banke Srbije je postizanje I održavanje stabilnosti cena. (čl.3 Zakona o NBS) Pored toga što Narodna banka Srbije teži ispunjenu I održavanju svog osnovnog cilja, ona takođe, ne dovodeći njega u pitanje teži očuvanju I jačanju stabilnosti finansijskog sistema. Fukcije NBS pobrojane su I objašnjenje u članu 4[7] Zakona, ukupan broj funkcija NBS koje su obuhvaćene ovim članom jeste 15. U daljem tekstu osvnućemo se na nekolicinu njenih funkcija. utvrđuje i sprovodi monetarnu i deviznu politiku upravlja deviznim rezervama izdaje i oduzima bankama dozvole za rad, vrši kontrolu boniteta i zakonitosti poslovanja banaka i obavlja druge poslove, u skladu sa zakonom kojim se uređuju banke (*U Republici Srbiji NBS je zadužena za izdavanje I oduzimanje dozvola za rad I vršenje drugih aktivnosti prema lizing kompanijama kao I u delatnosti osiguranja, dok se u nekim drugim državama ovakve vrste poslova sprovode od strane posebno organizovanih tela) obavlja poslove zaštite prava i interesa korisnika usluga koje pružaju banke, društva za osiguranje, davaoci finansijskog lizinga, društva za upravljanje dobrovoljnim penzijskim fondovima… Bitni podaci koji se vezuju za NBS pobrojani su u više članova ovog Zakona[8]. Upoznajemo se sa njima, jer da bi poslovanje NBS moglo da se shvati I obuhvati kao celina, podaci moraju biti obuhvatni. Narodna banka je pravno lice, ali postoji izuzetak premda se Narodna banka Srbije ne upisuje u registar pravnih lica. Sedište NBS nalazi se u Beogradu, ona ima svoj pečat ( koji sadrži oznake tj. obeležja Republike Srbije), I naravno ima svoj Statut. Statut NBS se objavljuje u “Službenom glasniku Republike Srbije”. Unutrašnja organizacija I druge pojedinosti utvrđuju se Statutom. NBS može obrazovati svoje filijale. U njenom sastavu nalazi se I posebna organizacija Narodna banka Srbije – Zavod za izradu novčanica i kovanog novca – Topčider. NBS rukovodi guverner Narodne banke Srbije imože imati od dva do četiri viceguvernera. *Organi Narodne banke Srbije upravo I jesu: Guverner Izvršni odbor Savet guvernera Narodne banke Srbije Guvernera narodne banke Srbije bira Narodna skupština RS na predlog predsednika. Guverner se bira na 6 godina, sa mogućnošću ponovnog izbora. Potencijali guverner mora ispuniti određene uslove, propisane Zakonom. Utvrđivanje I sprovođenje monetarne politike od strane NBS detaljno je opisano kroz članove, ali nekoliko zanimljivih članova su sledeći. Član 40[9] odnosi se na obavezne rezerve koje propisuje NBS I jedna njegova odredba glasi: Narodna banka Srbije utvrđuje visinu obavezne rezerve banaka propisivanjem stope obavezne rezerve, vrste depozita i drugih sredstava na koja se ta stopa primenjuje. Pored propisivanja stope obaveznih rezervi poslovnih banka NBS propisuje I referentnu kamatnu stopu, kao I druge kamatne stope, mere za održavanje likvidnosti banaka… U avgustu 2017. godine devizne rezerve Narodne banke Srbije iznosile su 10,3 milijardi evra[10], što je istovremeno predstavljalo I njihov porast u odnosu na mesec jul ove godine. Kada govorimo o tome šta čini devizne rezerve, odgovor na to pitanje pruža nam član 49[11] Zakona o Narodnoj banci Srbije, I on glasi: potraživanja Narodne banke Srbije u devizama na računima u inostranstvu hartije od vrednosti na računima Narodne banke Srbije u inostranstvu specijalna prava vučenja i rezervna pozicija kod Međunarodnog monetarnog fonda zlato i drugi plemeniti metali efektivni strani novac (*efektiva- novac koji je fizički prisutan u formi papirnih novčanica ili kovanog novca) Šesti deo Zakona[12] govori o odnosu izmedju Narodne banke Srbije sa Narodnom skupštinom I Vladom RS. Govori se pre svega o obavezama NBS I izveštajima, programima koje ona mora I u kom roku dostaviti navedenim organima. Tako na primer NBS do 30. Juna naredne godine mora podneti Narodnoj skupštini godišnji izveštaj o svom poslovanju i rezultatima rada. decembra tekuće godine dostavlja Narodnoj skupštini, radi informisanja, program monetarne politike za narednu godinu. Bitno je napomenuti I to da Narodna skupština ne može Narodnoj banci Srbije davati bilo kakva uputstva na osnovu dostavljenog programa monetarne politike i podnetih izveštaja iz člana 71[13]. Jedanaesti deo[14] odnosi se na kaznene odredbe. Kazne su novčane, a njihov iznos varira u zavisnosti od okolnosti konkretnog slučaja, težine prekršaja premda je član 87[15] koji se odnosio na krivična dela prestao da važi. Raspon novčanog iznosa kazne varira u iznosu od 100.000 do 2.000.000 dinara(koji plaća poslovna banka), a takodje se mogu propisati I drugi novčani iznosi koji su takođe navedeni u Zakonu[16] I odnose se na posebne slučajeve povrede određenih prethodnih članova ovog Zakona. Bitno je da kaznom mogu biti

Termin “pranje novca” u pojmovnom smislu, nastao je u SAD. Pranje novca predstavlja poseban oblik privrednog kriminaliteta koji u poslednje vrijeme poprima ogromne razmjere i predstavlja veliku opasnost po privredni sistem svake države.  Pod pojmom pranja novca podrazumjevaju se one djelatnosti koje su usmjerene na legalizaciju novca koji je stečen kriminalnim djelatnostima. Prema shvatanju Grupe za finansijske akcije – GAFF, koja je ustanovljena 1998. godine, na inicijativu sedam industrijskih zemalja, pojam pranja novca obuhvata: Transformaciju ili prenos dobara koja proističu iz kriminalne djelatnosti, s ciljem da se sakrije njihovo porijeklo ili pribavljanje sredstava za sve umiješane osobe u obliku provizije, s ciljem skrivanja zakonskih posljedica takvih radnji; Prikrivanje stvarne prirode, porijekla, mjesta, cesije, prometa, kao i posjedovanje takvih dobara, uz znanje njihovog porijekla; Pribavljanje, zadržavanje ili upotrebu takvih dobara, za koje onaj ko ih pribavlja ili zadržava te koristi, zna u trenutku kada ih primi da su nedopuštenog porijekla ili su svojim jednim dijelom učestvovale u takvim radnjama Sam postupak pranja novca odvija se u tri faze. Prva faza je stavljanje i sastoji se od fizičkog ulaska gotovog novca kriminalnog porijekla u finansijski sistem putem bankarskih pologa, novčanih naloga ile elektronskim transferom. Druga faza je polaganjae pod kojim se podrazumjeva niz složenih finansijskih transakcija kojim se prekriva pravo porijeklo novca. Poslednja faza u procesu pranja novca je integracija kojom se „prljavi novac“ ugrađuje u čiste fondove“ i ničim više ne razlikuje od zakonito stečenog novca. [1] Neke od najčešćih primjera pranja novca su: Nezakoniti zajmovi i krediti često se koriste u završnoj fazi procesa procesa pranja novca kad je novac potrebno reintegrirati u ekonomski sistem. Prljavim novcem daju se zajmovi i krediti pravnim te fizičkim licima koje po isteku roka vraćaju novac. Prijevare u privatizaciji javljaju se najčešće kod zemalja u razvoju, koje nastoje provesti ekonomsku reformu. Tehnika „izvlačenja novca“ se često koristi kod pravnih lica. Cilj je „ispumpati“ novac iz javne ili privatne firme za vlastitu korist. Kod javnih firmi novac se najčešće izvlači izbjegavanjem primjene Zakona o javnim nabavkama, a kod privatnih to može bit složena kombinacije različitih tehnika. Front i shell firme su paravan za protok novca, odnosno prikrivanje njegovog izvora. Shell kompanije su potpuno lažne firme koje služe za pranje novca, dok front firme obavljaju legalne aktivnosti, opet radi pranja novca. To su npr. Kasina, putničke agencije, restorani, društva za osiguranje, mjenjačnice i sl. Fiktivni ugovori i ispostava fiktivnih računa klasična je tehnika pranja novca. [2] Što se tiče regiona kazne za krivično djelo „pranje novca“ su različite i uglavnom se kreću od 6 mjeseci do 15 godina sa novčanom kaznom. Tako Krivični zakonik Republike Srbije propisuje da ko izvrši konverziju ili prenos imovine, sa znanjem da ta imovina potiče od kriminalne djelatnosti, u nameri da se prikrije ili lažno prikaže nezakonito poreklo imovine, ili prikrije ili lažno prikaže činjenice o imovini sa znanjem da ta imovina potiče od kriminalne djelatnosti, ili stekne, drži ili koristi imovinu sa znanjem, u trenutku prijema, da ta imovina potiče od kriminalne djelatnosti, kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina i novčanom kaznom. Ako iznos novca ili imovina prelazi milion i petsto hiljada dinara, učinilac će se kazniti zatvorom od jedne do dest godina i novčanom kaznom. [3] Što se tiče Bosne i Hercegovine Krivični zakon Republike Srpske propisuje da ko novac ili drugu imovinu za koje zna da su pribavljeni izvršenjem krivičnog djela propisanog zakonima Republike Srpske primi, zamijeni, drži, raspolaže njima, koristi u privrednom ili drugom poslovanju, vrši konverziju ili njihov prijenos ili na drugi način prikrije ili pokuša prikriti njihovu prirodu, izvor, lokaciju, raspolaganje, kretanje, vlasništvo ili drugo pravo, kazniće se kaznom zatvora od jedne do pet godina i novčanom kaznom. Ako vrijednost novca ili imovinske koristi prelazi iznos od 200.000 KM učinilac će se kazniti kaznom zatvora od  dvije do deset godina i novčanom kaznom. Novac, imovinska korist, prihod, profit ili druga korist ostvarene krivičnim djelom oduzeće se. [4] Što se tiče Krivičnog zakona FBIH on kaže da ko novac ili imovinu za koju zna da su pribavljeni učinjenjem krivičnog djela primi, zamijeni, drži, njome raspolaže, upotrijebi u privrednom ili drugom poslovanju ili na drugi način prikrije ili pokuša prikriti, kaznit će se kaznom zatvora od šest mjeseci do pet godina.  Ako je novac ili imovinska korist iz stava  ovog člana velike vrijednosti, učinitelj će se kazniti kaznom zatvora od jedne do deset godina. [5] Izvori: [1] Krivično pravo, posebni dio, Miloš Babić, Ivanka Marković, 2009. [2] Pranje novca (pojam, karakteristike, pravna regulativa i praktični problemi), Katušić-Jergović, 2007. [3] Krivični zakonik (“Službeni glasnik RS“ br. 85/2005, 88/2005, 107/2005, 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013, 108/2014, 94/2016), čl. 245 [4] Krivični zakonik (Službeni glasnik Republike Srpske br. 64/17) čl. 263 [5] Krivični zakon FBIH (Službene novine FBiH 36/03, 37/06,21/04, 69/04, 18/05, 42/10, 42/11, 59/14 i 76/14), čl. 272 Autor teksta: Tijana Puzić. *Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Law bloggers / Pravni blogeri, priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda,  ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu. Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i  Krivičnog zakonika). Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Tijana Puzić. ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda ne prihvata odgovornost za bilo kakvu upotrebu infromacija sadržanih na internet prezentaciji.

“Kapitalizam bez stečaja je isto što i hrišćanstvo bez pakla” Frank Borman (1982)             Novi Zakon o stečaju Republike Srpske stupio je na snagu 10. marta 2016. godine. Stupanjem na snagu ovog zakona prestaje da važi Zakon o stečajnom postupku („Službeni glasnik Republike Srpske“, br. 67/02, 77/02, 38/03, 96/03, 68/07, 12/10, 16/10 i 26/10). Na početku rada, napraviće se kratak osvrt na rezultate provedenih stečajnih postupaka u Republici Srpskoj i dokle smo stigli u odnosu na postavljene ciljeve, te nastaviti sa analizom uzroka koji su uticali na predstavljene rezultate. Na ovaj način, nastoji se da čitalac formira opštu sliku o stečajnim postupcima, da bi se stvorila osnova za predstavljanje novog zakonskog okvira i prava radnika kao povjerioca stečajnog dužnika.             Glavni razlog za otvaranje stečajnoj postupka je platežna nesposobnost dužnika. “Stečajni dužnik je platežno nesposoban, ako: 60 dana neprekidno ne izmiruje svoje dospjele novčane obaveze ili je račun stečajnog dužnika blokiran 60 dana neprekidno.”[1] U ovakvim uslovima, prijedlog za pokretanje stečajnog postupka može podnjeti stečajni dužnik i svaki povjerilac koji ima pravni interes za otvaranje postupka. Izuzetak je, da se samo na prijedlog stečajnog dužnika, stečajni postupak može otvoriti i zbog prijeteće platežne nesposobnosti koja će nastupiti u narednih 12 mjeseci. Ovako je propisano Zakonom, ali kakva je situacija u praksi? Stečajni postupci u Republici Srpskoj se uglavnom pokreću nakon isteka zakonom predviđenog roka. To za posljedicu ima gomilanje obaveza i umanjenje vrijednosti preduzeća. Propušta se mogućnost reorganizacije, naplate potraživanja i očuvanja sredstva preduzeća. Nepostojanje objedinjenih i cjelovitih informacija o platežnoj nesposobnosti dužnika, kao i izostavljena mogućnost pokretanja stečajnog postupka po službenoj dužnosti, doveli su do neblogovremenih pokretanja stečajnih postupka u Republici Srpskoj. S druge strane, radnici i ostali povjerioci se rijetko javljaju kao predlagači otvaranja stečajnog postupka. Zaposleni žele sačuvati radna mjesta i uvijek se nadaju pomoći države. Ostali povjerioci nastoje da se dogovore sa menadžmentom i naplate svoja potraživanja prije otvaranja stečaja. Novi zakonski okvir nastoji riješiti navedeni nedostatak uspostavljanjem sistema praćenja, definisanjem institucije koja prati platežnu nesposobnost i ima mogućnost otvaranja postupka po službenoj dužnosti. Agencija za posredničke, informatičke i finansijske usluge (APIF) obavezna je da prati blokade računa i ovlaštena je da pokrene prekršajni postupak protiv dužnika, ukoliko se ne podnese prijedlog za otvaranje stečajnog postupka u roku od 30 dana, od dana nastupanja platežne nesposobnosti. Novi zakonski okvir nosi strožije kazne ako odgovorno lice ne pokrene stečajni postupak, a za to su nastupili zakonski uslovi, i ukoliko odbije saradnju sa sudom i stečajnim upravnikom. Na ovaj način nastoji se prevazići nezainteresovanost stečajnog dužnika i povjerioca za otvaranje stečajnog postupka.             U zavisnosti od imovinskog stanja preduzeća u trenutku otvaranja stečajnog postupka, stečaj se može okončati prodajom imovine i diobom stečajne mase[2], reorganizacijom preduzeća, te zaključiti zbog nedostatka stečajne mase. Stečajni postupak treba da se okonča u roku od godinu dana, a u složenom slučaju u roku od dvije godine. Praksa donosi drugačije primjere. Oslanjajući se na analizu Glavne službe za reviziju javnog sektora Republike Srpske, stečajni postupci u Republici Srpskoj traju između jednog dana i sedam godina. Polovina stečajnih postupaka traje duže od godinu dana. Svaki treći postupak traje duže od dvije godina[3]. Dužina trajanja stečajnih postupka je varijabilna i pod uticajem je više faktora. Najduže traju nad preduzećima koja su organizovana kao akcionarska društva, ukoliko podrazumjevaju reorganizaciju i diobu stečajne mase. Dok postupci zaključeni zbog nedostatka i nedovoljno stečajne mase traju najkraće, odnosno oko 7 mjeseci. Dužina trajanja postupka određuje visinu i strukturu troškova, broj angažovanih lica i parničnih postupaka. U cilju ubrzanja stečajnog postupka skraćeni su rokovi izvršenja određenih radnji u postupku, kao i rokovi okončanja sudskih i upravnih postupka koje vodi stečajni dužnik protiv svojih dužnika ili povjerioci vode protiv stečajnog dužnika radi ostvarivanja svojih potraživanja.  Kod određivanja novih rokova vodilo se računa da se ne ugrozi kvalitet vođenja postupka i ostvarivanja prava učesnika u stečajnom postupku.             Rezultati okončanih stečajnih postupaka mogu se posmatrati i kroz pokazatelj stepena naplate potraživanja.“U stečajnim postupcima povjerioci naplaćuju manje od 1/5 svojih potraživaja. Ostale 4/5 potraživanja nisi naplaćeni, većim djelom zbog nedostatka stečajne mase, a manjim dijelom zbog nepriznavnja od strane stečajnog upravnika.”[4] Kada se posmatra struktura potraživanja povjerilaca, najveći procenat pripada javnom sektoru, oko 2/3, a ostalo otpada na radnike, banke, dobavljače i ostale povjerioce. Najniži stepen naplate potraživanja ima javni sektor, a najveći stepen radnici. Novina u Zakonu o stečaju je postupak restruktuiranja dužnik, koji se sprovodi radi uređivanja pravnog položaja dužnika i njegovog odnosa prema povjeriocima, a cilju nastavka obavljanja njegove djelatnosti.”[5] To je postupak koji se sprovodi prije pokretanja i vođenja stečajnog postupka radi finansijskog i operativnog restrukturiranja dužnika.[6] Uslovi za otvaranje postupka restruktuiranja postoje ukoliko dužnik kasni sa izmirenjem preuzetih novčanih obaveza do 60 dana i ako se utvrdi postojanje prijeteće platežne nesposobnosti. Pokreće se na prijedlog dužnika ili na prijedlog povjerioca, ako je dužnik saglasan sa prijedlogom. Bitno je napomenuti, da se uz prijedlog dostavlja i plan finansijskog i operativnog restruktuiranja.[7] Ako je za plan glasalo najmanje 25% povjerilaca, i ako je zbir iznosa potraživanja povjerilaca koji su glasali za plan veći od zbira iznosa povjerilaca koji su glasali protiv plana, plan finansijsko operativnog restruktuiranja se prihvata i potvrđuje poravnjanje u postupku restruktuiranja. “Postupak restrukturiranja će se okončati u roku od pet mjeseci od dana njegovog otvaranja.”[8] U opravdanim slučajevima, rok se može produžiti najduže za 90 dana odlukom Suda.[9] Za vrijeme restruktuiranja preduzeće nastavlja da posluje. Mogu se obavljati plaćanja koja su nužna za redovno poslavanje, a radnici imaju pravo na platu, koja ne može biti niža od zakonom propisane[10] najniže plate u Republici Srpskoj. Takođe, novina je da danom dostavljanja rješenja o otvaranju postupka restruktuiranja poslovnoj banci, kod kojih dužnik ima otvoren račun, banka prestaje izvršavati dospjele obaveze koje su bile razlog blokade računa. Nakon što je doneseno rješenje o otvaranju postupka restruktuiranja, obavještavaju se povjerioci da prijave svoja potraživanja u roku od 30 dana, od dana objavljivanja rješenja u “Službenom glasniku Republike Srpske”. Kada se objavi izvještaj o prijavljenim potraživanjima dužnika i povjerilaca, u roku od 8 dana, prijavljenja potraživanja koja se smatraju nepostojećim, mogu da