ISTORIJAT NASTANKA SUDSKE VLASTI U REPUBLICI SRBIJI

By /
Datum i mesto nastanka prvih sudova u Srbiji su sporni. Postoje dve tvrdnje istoričara i pravnika oko nastanka suda. Jedna grupa tvrdi da su prvi sudovi osnovani na osnovu odluke skupštine u Ostružnici 1804. godine. Sudije su birane na osnovu predloga narodnih starešina dostavljenih Karađorđu. Druga grupa tvrdi da je prvi sud osnovan 5. maja 1804. godine  Sud nahije valjevske, i tada je izvršen izbor prvih sudija na skupštini Valjevske nahije. Rad suda se održavao u Kličevcu kod Valjeva. Nije bilo izgrađena zgrada suda, već u kolibi. Sud je radio po uputstvima o radu prema „Zakoniku prote Meteje Nenadovića“
Najviši sud u Srbiji je osnovan 1805. godine, pod nazivom Sinod, koji je bio preteča Praviteljstvujušćeg Sovjeta Serbskog, Senata ili Sovjeta narodnog Serbskog. Sovjet je delio upravnu i sudsku vlast sa vođom Karađorđem. Posle oslobođenog Pašaluka, osnovali su se nahijski sudovi. Postojali su sudovi u tri stepena: prvostepeni „seoski“, drugostepeni „knežinski“ i trećestepeni „nahijski“. Najčešće se sudilo za urađena dela poput: otmice devojke, krađe, deobe zadruge, nasleđivanja i porodičnih stvari.[1]
Nakon Drugog srpskog ustanka, uz sjajnu diplomatiju kneza Miloša 1820. godine za Srbe je osnovan „Sud obšćenarodni serbski“ u Kragujevcu. Osnovani su nahijski sudovi: prvi u Požarevcu 1821. godine. Dok su ostali sudovi osnovani 1826. godine u ostalim gradovima Republike Srbije: Čačku, Jagodini, Valjevu, Smederevu, Šapcu, Užicu, Svilajncu i Kragujevcu. U to vreme osnovan je i Veliki narodni sud u Beogradu i Kragujevcu. Predsednik suda Beogradu bio je prota Mateja Nenadović.
Uprkos, postojanju samostalnosti suda, knez je imao najveću vlast. Od strane kneza Miloša, 1825. godine doneta su prva uputstva pod nazivom „Nastavljenije“ za rad nahijskih sudova. Posle, prvog upustva, usledili su Poslovnik, Edikt za članove magistrata. Zatim, 1835. godine Uredba o radu magistrata. Doneto uputstvo, pokazalo je ubrzo rezultate u vidu smanjenja nasilništva i hajudučija.
Sretenjskim ustavom 1835 godine, izvršena je podela vlasti u tri grane: 1. zakonodavna, 2. zakonoizvršiteljna i 3. sudejska. Prve dve grane vlasti vršili su knez i državni Sovjet (organ sastavljen od narodnih starešina). Sudska vlast se ogledala u samostalnosti i trostepenosti. Sudovi su vlast u tri stepena vršili: prvostepeni okružni sud koji je formiran 10.10.1841. godine ukazom Popečiteljstva pravosudija pod nazivom „Sud varoši Beograda“,[2] Veliki sud kao apelacija i Sovjet.
Turski ustav donet je 1838. godine. Ovaj Ustav isključuje Sovjet kao trostepenu sudsku vlast, i uvodi novu obaveznu trostepenu sudsku vlast: primiriteljni (seoski), prvostepeni (okružni) I apelacioni. Upravna vlast se nije smela mešati u rad sudske vlasti. Neophodno postojanje za svaki sud su bile: sudnice, zatvor, krst, Jevanđelje, propisi o sudu i Ustav.[3]
Apelacioni sud sa sedištem u Kragujevcu osnovan je 1840. godine, a premešten je 1841. godine u Beogradu. Prvi zakon o uređenju sudova donet je 1840. godine. Dok je 1844. godine donet prvi Građanski zakonik, koji je bio skraćeni prevod Austrijskog opšteg građanskog zakona, zasnovan na rimskom pravu.  Ovim zakonom su ukinuti feudalni odnosi. [4]
Nakon kratkog prikaza geneze sudstva u 19. veku, tokom 20. veka donet je 1921. godine Vidovdanski Ustav. Prema ovom Ustavu, trebalo je obrazovati jedinstveni Kasacioni sud Kraljevine Jugoslavije. Nadležnost kasacionog suda obavljali su sledeći sudovi: Kasacioni sud u Beogradu, Vrhovni sud u Sarajevu, Sud sedmorice u Zagrebu, Veliki sud u Podgorici i Odeljenje Kasacionog suda u Novom Sadu.[5]
Ustavom iz 1974. godine utvrđena su osnovna načela rada sudske vlasti:
  1. Ustavnom načelu nezavisnoti sudova,
  2. Načelu legaliteta,
  3. Federalnom načelu,
  4. Obavezi praćenja i proučavanja društvenih odnosa,
  5. Principu javnosti rada,
  6. Načelu zbornosti – kolegijalnosti,
  7. Načelu učešća radnih ljudi i građana u suđenju,
  8. Načelu izbornosti,
  9. Načelu sudskog imuniteta, itd.[6]
Dok u 21. veku određenje sudske vlasti se primenjuje prema članu 1, iz Zakona o uređenju sudova iz 2016 godine:
“Sudovi su samostalni i nezavisni državni organi koji štite slobode i prava građana, zakonom utvrđena prava i interese pravnih subjekata i obezbeđuju ustavnost i zakonitost.”[7]
Izvori:
[2] http://okruznisudbg.rs/историја/ , pristup sajtu 11.07.2017. godine
[5] Prof. dr Sreto Nogo: Sudsko pravo, Megratrend univerzitet, Beograd, 2010, str. 63.
[6] Prof. dr Sreto Nogo: Sudsko pravo, Megratrend univerzitet, Beograd, 2010, str. 66.
[7] Zakon o uređenju sudova, „Službeni glasnik RS“, br. 108, Beograd, 2016.
Autor teksta: Jelica Kusmuk.
*Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Law bloggers / Pravni blogeri, priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda,  ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu.
Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i  Krivičnog zakonika).
Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Jelica Kusmuk.
ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda ne prihvata odgovornost za bilo kakvu upotrebu infromacija sadržanih na internet prezentaciji.
Scroll to Top