U ,,moru’’ krivičnih dela koja se javlaju u društvenim odnosima, naš zakonodavac reguliše i ona koja su usmerena protiv intelektualne svojine. Pre svega, krivično delo je ono delo koje je zakonom predviđeno kao krivično delo, koje je protivpravno i koje je skrivljeno.[1] Dok, intelektualna svojina, kao trgovinskopravna nauka, u najširem smislu predstavlja skup pravnih propisa kojima se regulišu društveni odnosi i pojave u vezi sa intelektualnim, tj. duhovnim stvaralaštvom.[2] U posebnom delu Krivičnog zakonika Srbije (KZ), u glavi dvadesetoj propisana su pet krivična dela protiv intelektualne svojine. To su: povreda moralnih prava autora i interpretatora, neovlašćeno iskorišćavanje autorskog dela ili predmeta srodnog prava, neovlašćeno uklanjanje ili menjanje elektronske informacije o autorskim i srodnim pravima, povreda pronalazačkog prava i neovlašćeno korišćenje tuđeg dizajna.
U vezi sa prvim po redu krivičnim delom, KZ je u članu 198. propisao da svako ko pod svojim imenom ili imenom drugog, u celini ili delimično objavi, stavi u promet primerke tuđeg autorskog dela ili interpretacije, ili na drugi način javno saopšti tuđe autorsko delo ili interpretaciju, kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do tri godine. Ovako su krivičnopravno zaštićeni i autor i interpretator nekog dela. To mogu biti književnici, scenaristi i režiseri (kao koautori), muzičari, glumci i pevači (kao interpreatori). U istom članu stoji i da je svaka izmena ili prerada tuđeg autorskog dela ili tuđe snimljene interpretacije, bez dozvole autora, odnosno interpretatora kažnjiva novčanom kaznom ili kaznom zatvora do jedne godine. Dakle, ovde je, komparativno u odnosu na delo u prvom stavu, propisana blaža kazna. Zatim, stavljanje u promet primeraka tuđeg autorskog dela ili interpretacije na način kojim se vređa čast ili ugled autora ili izvođača, kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do šest meseci. Predmeti ovog krivičnog dela koji su upotrebljeni, oduzeće se, ali ne i uništiti kao što je slučaj kod većine krivičnih dela protiv intelektualne svojine. Gonjenje za krivično delo izmene ili prerade tuđeg autorskog dela ili interpretacije preduzima se po predlogu, a za delo kojim se vređa čast ili ugled autora ili izvođača po privatnoj tužbi.
Naredno krivično delo, neovlašćeno iskorišćavanje autorskog dela ili predmeta srodnog prava, sadržano je u članu 199. Ono postoji ukoliko neko neovlašćeno objavi, snimi, umnoži, ili na drugi način javno saopšti u celini ili delimično autorsko delo, interpretaciju, fonogram, videogram, emisiju, računarski program ili bazu podataka. Sankcija za ovo delo je kazna zatvora do tri godine. Identična kazna propisana je i za učinioca koji stavi u promet ili sa namerom stavljanja u promet drži neovlašćeno umnožene ili neovlašćeno stavljene u promet primerke autorskog dela ili predmeta srodnog prava (interpretaciju, fonogram, videogram itd.). Ako je navedene radnje učinilac krivičnog dela preduzeo u nameri pribavljanja imovinske koristi za sebe ili drugog, tj. u lukrativne svrhe, kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina. Takođe, kažnjiva je i svaka radnja komercijalne proizvodnje, uvoz, stavljanje u promet, prodaja, davanje u zakup, reklamiranje u cilju prodaje ili davanja u zakup, uređaja ili sredstava čija je osnovna ili pretežna namena uklanjanje, zaobilaženje ili osujećivanje tehnoliških mera sprečavanja povrede autorskih i srodnih prava, kao i korišćenje takvih uređaja ili sredstava sa ciljem povrede autorskih i srodnih prava. Svi predmeti koji su proizašli iz ovog krivilnog dela će se oduzeti i uništiti. Možemo zaključiti da su kazne za ova delo nešto strožija u odnosu na prvo po redu krivično delo iz ove grupe.
Treće krivično delo, iz grupe krivilnih dela protiv intelektualne svojine, jeste neovlašćeno uklanjanje ili menjanje elektronske informacije o autorskom i srodnim pravima. Svako ko neovlašćeno ukloni ili izmeni elektronsku informaciju o autorskom ili srodnom pravu, ili stavi u promet, uveze, izveze, emituje ili na drugi način javno saopšti zaštićeni sadržaj sa kojeg je elektronska informacija o pravima neovlašćeno uklonjena ili izmenjena kazniće se kumulativno novčanom kaznom i zatvorom do tri godine. Kod ovog krivičnog dela, ne postoje ’’izvedena’’ ili ’’modifikovana’’ krivična dela, kao kod prethodna dva. Predmeti iz ovog krivičnog dela će se oduzeti i uništiti.
Što se tiče, povrede pronalazačkog prava (koje predstavlja jednu od celina industrijske svojine), propisana je novčana kazna ili kazna zatvora do tri godine za onoga ko neovlašćeno proizvodi, uvozi, izvozi, nudi radi stavljanja u promet, stavlja u promet, skladišti ili koristi u privrednom prometu proizvod ili postupak zaštićen patentom. Ako je ovim delom pribavljena imovinska korist ili prouzrokovana šteta drugome u iznosu koji prelazi milion dinara, učiniocu je zaprećena kazna zatvora od jedne do osam godina. Dakle, najteža kazna koja je propisana za krivična dela iz ove grupe. U okviru ovog člana, predviđeno je i još da neovlašćeno objavljivanje ili činjenje dostupnim suštine tuđeg prijavljenog pronalaska, pre nego što je on objavljen na zakonom utvrđeni način, predstavlja krivično delo sa sankcijom za učinioca u vidu novčane kazne ili zatvora do dve godine. Pored toga, ko još i neovlašćeno podnese patentnu prijavu ili u prijavi ne navede ili lažno navede pronalazača, kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina. Predmeti koji su proistekli iz dela neovlašćene proizvodnje, uvoza, izvoza, stavljanja u promet itd. i usled kojih je učinilac pribavio imovinsku korist ili prouzrokovao štetu, odušeće se i uništiti.
Na kraju, za neovlašćeno korišćenje tuđeg dizajna (koje predstavlja pravo u okviru pronalazačkog prava), zaprećena je novčana kazna ili zatvor do tri godine. Jedna od ove dve kazne će se primeniti ako učinilac na svom proizvodu koji se nalazi u prometu, neovlašćeno upotrebi, u celosti ili delimično, tuđi prijavljeni, odnosno zaštićeni dizajn proizvoda. Pored toga, kazniće se i onaj ko neovlašćeno objavi ili na drugi način učini dostupnim javnosti predmet prijave tuđeg dizajna pre nego što je on objavljen na zakonom propisani način, novčanom kaznom ili kaznom zatvora do jedne godine. Proizašli proizvodi će se oduzeti, što je identično sa krivičnim delom povrede moralnih prava autora i interpretatora.
Izvori:
[1] Krivični zakonik (“Sl. glasnik RS”, br. 85/2005, 88/2005 – ispr., 107/2005 – ispr., 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013, 108/2014 i 94/2016) član 198 – 202.
[2] Pravo intelektualne svojine, prof. dr Vidoje Ž. Spasić, 2016 god. str. 478 – 479
Autor teksta:
*Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Prav(n)e stvari na prav(n)om mestu, priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda, ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu.
Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i Krivičnog zakonika).
Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Nenad Denić.
ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda ne prihvata odgovornost za bilo kakvu upotrebu infromacija sadržanih na internet prezentaciji.