Šta je ekološko pravo i koji je njegov teorijski okvir? Ideja o potrebi razvoja posebne pravne grane kojom bi složen problem zaštite životne sredine bio regulisan na jedinstven način javlja se sedamdesetih godina 20. veka kada ova materija počinje da se izučava i na Univerzitetima. [1] Razvoj ekološkog prava obeležila je dilema koja nije samo terminološkog karaktera: Da li za navedenu oblast prava treba koristiti izraz „ekološko pravo“ ili „pravo životne sredine“? Pristupajući problematici pravne regulative ekoloških vrednosti, strani autori paralelno upotrebljavaju izraze ekološko pravo (ecology law) i pravo životne sredine (environmental law).[2] Odgovor na postavljeno pitanje treba potražiti u značenju termina ekos i environment. Pojam ekos potiče od grčke reči oikos čije je osnovno značenje „dom“, „stanište“, „habitat“. Reč „ekologija“ prvi put je upotrebio Ernest Hekel 1866. godine u radu Historia .Polazeći od toga, moderna ekologija ekos definiše kao celinu neprekidne interakcije živog i neživog na planeti. S druge strane, environment označava životnu sredinu kao skup „fizičkih, socijalnih i kulturnih faktora i uslova koji utiču na postojanje ili razvoj organizma ili skup organizama“.[3] Prema tome, ekološko pravo je širi pojam u odnosu na pravo životne sredine. Konsekventno, ekološko pravo je grana prava „koja reguliše pitanja svih faktora i uslova od uticaja na postojanje i razvoj organizama ili skupa organizama (u šta, jasno, spadaju čovek i humana zajednica), kao i očuvanje kako njihovog parcijalnog staništa, tako i totalnog ekosa. Pravo životne sredine, nasuprot tome, bavi se prostorno definisanim okruženjem, a i ne totalom međuodnosa živog i neživog“.[4] Ekološki odnos U savremenim uslovima, kao posebna grana prava sve više se izdvaja i ekološko pravo. U tom smislu, ekološko pravo kao posebna grana prava može se odrediti kao sistem pravnih normi kojima se reguliše i usmerava uticaj čoveka na njegovo prirodno okruženje sa ciljem zaštite životne sredine i održanja ekološke ravnoteže. Ekološko pravo je dinamična i složena pravna disciplina koju karakterišu multidisciplinarnost, poseban predmet i metod proučavanja, kao i specifični principi. Iako je reč o autonomnoj pravnoj disciplini, ekološko pravo sadrži i elemente drugih pravnih grana. Diferentia specifica koja ukazuje na razliku između ekološkog i drugih pravnih grana jeste postojanje ekološkopravnog odnosa kao predmeta ekološkog prava. Predmet ekološkog prava je ekološkopravni odnos koji obuhvata sledeće ekološke vrednosti: Pravo na život u zdravoj životnoj sredini, pravo na održiv ekonomski razvoj u novim tehnološkim uslovima uz stalno unapređivanje kvaliteta životne sredine, pravo na racionalno korišćenje prirodnih i energetskih resursa koji obezbeđuju održivi razvoj sredine, pravo na sprečavanje, smanjivanje i prevenciju svih oblika zagađivanja životne sredine, pravo na zaštitu integriteta biosfere, uključujući i prirodne klimatske uslove i biološku raznovrsnost, pravo na dostupnost informacija o stanju životne sredine, pravo na učešće u odlučivanju o razvoju sistema zaštite životne sredine i oceni rizika planiranog razvoja po životnu sredinu i čoveka, pravo na adekvatno obrazovanje i jačanje svesti u oblasti zaštite životne sredine, pravo na ostvarivanje međunarodne saradnje, pravo na humanističko vrednovanje čoveka i njegovog razvoja. Korelat tih prava jeste dužnost svih da štite životnu sredinu.[5] Osnovna načela ekološkog prava Osim što, kao i druge grane prava, uvažava opšta pravna načela (npr. načelo zakonitosti), ekološko pravo sadrži određena načela zaštite životne sredine koja se razlikuju od načela drugih grana prava. Ta načela proizilaze iz međunarodnih dokumenata i naših zakonskih propisa. Polazeći od toga, prema zakonodavstvu, osnovna načela ekološkog prava su: Načelo integralnosti. Državni organi, organi autonomne pokrajine i organi jedinice lokalne samouprave obezbeđuju integraciju zaštite i unapređivanja životne sredine sprovođenjem međusobno usaglašenih planova i programa i primenom propisa putem sistema dozvola, tehničkih i drugih standarda i normativa, finansiranjem, podsticajnim i drugim merama zaštite životne sredine. Načelo prevencije i predostrožnosti. Svaka aktivnost mora biti planirana i sprovedena tako da: prouzrokuje najmanju moguću promenu u životnoj sredini; predstavlja najmanji rizik po životnu sredinu i zdravlje ljudi; smanji opterećenje prostora i potrošnju sirovina i energije u izgradnji, proizvodnji, distribuciji i upotrebi; uključi mogućnost reciklaže; spreči ili ograniči uticaj na životnu sredinu na samom izvoru zagađivanja. Načelo predostrožnosti ostvaruje se procenom uticaja na životnu sredinu i korišćenjem najboljih raspoloživih i dostupnih tehnologija, tehnika i opreme. Nepostojanje pune naučne pouzdanosti ne može biti razlog za nepreduzimanje mera sprečavanja degradacije životne sredine u slučaju mogućih ili postojećih značajnih uticaja na životnu sredinu. Načelo očuvanja prirodnih vrednosti. Prirodne vrednosti koriste se pod uslovima i na način kojima se obezbeđuje očuvanje vrednosti geodiverziteta, 22 Ekološko pravo biodiverziteta, zaštićenih prirodnih dobara i predela. Obnovljivi prirodni resursi koriste se pod uslovima koji obezbeđuju njihovu trajnu i efikasnu obnovu i stalno unapređivanje kvaliteta. Neobnovljivi prirodni resursi koriste se pod uslovima koji obezbeđuju njihovo dugoročno ekonomično i razumno korišćenje, uključujući ograničavanje korišćenja strateških ili retkih prirodnih resursa i supstituciju drugim raspoloživim resursima, kompozitnim ili veštačkim materijalima. Načelo održivog razvoja. Održivi razvoj je usklađeni sistem tehničko-tehnoloških, ekonomskih i društvenih aktivnosti u ukupnom razvoju u kojem se na principima ekonomičnosti i razumnosti koriste prirodne i stvorene vrednosti sa ciljem da se sačuva i unapredi kvalitet životne sredine za sadašnje i buduće generacije. Održivi razvoj ostvaruje se donošenjem i sprovođenjem odluka kojima se obezbeđuje usklađenost interesa zaštite životne sredine i interesa ekonomskog razvoja. Načelo odgovornosti zagađivača i njegovog pravnog sledbenika. Pravno ili fizičko lice koje svojim nezakonitim ili neispravnim aktivnostima izaziva zagađenje životne sredine odgovorno je u skladu sa zakonom. Zagađivač je odgovoran za zagađivanje životne sredine i u slučaju likvidacije ili stečaja preduzeća ili drugih pravnih lica, u skladu sa zakonom. Zagađivač ili njegov pravni sledbenik obavezan je da otkloni uzrok zagađenja i posledice direktnog ili indirektnog zagađenja životne sredine. Promene vlasništva preduzeća i drugih pravnih lica ili drugi oblici promene svojine obavezno obuhvataju procenu stanja životne sredine i određivanje odgovornosti za zagađenje životne sredine, kao i namirenje dugova (tereta) prethodnog vlasnika za izvršeno zagađivanje i/ili štetu nanetu životnoj sredini. Načelo „zagađivač plaća“. Zagađivač plaća naknadu za zagađivanje životne sredine kada svojim aktivnostima prouzrokuje ili može da izazove opterećenje životne sredine, odnosno ako proizvodi, koristi ili stavlja u promet sirovinu, poluproizvod ili proizvod koji sadrži štetne materije po životnu sredinu. Zagađivač, u skladu sa propisima, snosi ukupne troškove mera za sprečavanje i smanjivanje zagađivanja koji uključuju troškove rizika po životnu sredinu

Strah  je posebno stanje svijesti i kao najstarija emocija prevashodno je medicinska kategorija. Ne postoji osoba koja ga nije doživjela. [1] Bol je prvenstveno tjelesni osjećaj, dok je strah psihičko osjećanje reaktivne prirode. Zbog toga fizički bolovi i strah mogu, ali i ne moraju postojati istovremeno. Kao pravni pojam, strah  je jedan od oblika nematerijalne štete koja nastaje kad je ugroženo lično pravo pojedinca. [2] Kod straha postoji čitava lepeza osjećaja koja se kreće od neprijatnih raspoloženja koja dovode do zabrinutosti i bojazni do jakih afekata, kao što su jaka prepast, smrtni strah itd. Strah može prouzrokovati neurotična stanja, depresije, šokove i tome slično. Naknadu štete može ostvariti ono lice koje trpi strah zbog vlastite opasnosti, ali ne ako je strah izazvan brigom za drugoga, pa makar to bio i bliski srodnik. [3] Ne može se tražiti naknada štete za onaj strah koji će oštećeni trpiti ubuduće. Potrebno je, prije svega, pouzdano utvrditi intenzitet pretrpljenog  straha kao jedan od osnovnih kriterijuma za dosuđivanje naknade. Nužno je utvrditi i u čemu se sastoji tjelesna povreda ili oštećenje zdravlja (ako postoje), jer na osnovu toga se može pretpostaviti koliki je strah izazvan u konkretnom slučaju. No, pravična novčana naknada dosudiće se oštećenom za pretrpljeni strah koji ima navedena obilježja i kada oštećeni nije pretrpio tjelesne povrede. [4] Strah jačeg intenziteta, ali trenutni nije osnova za dosuđivanje naknade. Trajanje je spoljašnji element straha i isto tako bitan kriterijum za odluku o naknadi. Strah treba vremenski toliko trajati da opravda dosuđivanje naknade oštećenom. Dužina straha zavisi  od težine tjelesne povrede ili oštećenja zdravlja, te o uspjehu ljekarskog tretmana, a može zavisiti i od starosti oštećenog lica. Spoljašnji elementi straha mogu se dokazivati ne samo vještačenjem, već i putem svjedoka ili drugim dokaznim sredstvima. Kod određivanja pravične novčane naknade za pretrpljeni strah treba uzeti u obzir i strah zbog neizvjesnosti liječenja, te strah koji oštećeni trpi u bolnici, ako su prema njemu morale biti primijenjene neprijatne i agresivne metode liječenja (npr. hirurški zahvati i sl), kao i strah koji se može javljati nakon završenog liječenja. Nastale psihičke neprijatnosti izazvane strahom su individualne i teško mjerljive, tako da je sudu veoma teško odmjeriti pravičnu naknadu. Pošto sud ne raspolaže potrebnim znanjem iz oblasti medicine, radi utvrđenja esencijalnih činjenica za presuđenje neophodno je saslušati ljekara vještaka. Sud od ovog vještaka treba da zatraži nalaz i mišljenje prevashodno o trajanju i intenzitetu straha, ali je dužnost suda da od njega traži izjašnjenje i o svim drugim relevantnim okolnostima slučaja, kao što su uzroci, način ispoljavanja, te psihičke posljedice koje je strah kod oštećenog ostavio (narušena psihička ravnoteža, stanje psihičke traume, zabrinutost zbog mogućih posljedica). Imajući u vidu da je strah, u prvom redu, emocionalan poremećaj, stanje straha i njegove posljedice može kompetentno vještačiti samo ljekar neuropsihijatar (uz pomoć psihijatra), koji će izvršiti analizu ličnosti, upoznavanje njenih karakterističnih osobina, opšteg zdravstvenog stanja, genetskih svojstava, načina reagovanja, stečenih iskustava, te profesionalnih znanja. Sud nije vezan nalazom i mišljenjem vještaka, jer je vještačenje dokazno sredstvo koje sud slobodno cijeni na osnovu savjesne i brižljive ocjene svih odlučnih okolnosti konkretnog slučaja. Ako je oštećeni u štetnom događaju zadobio više tjelesnih povreda od kojih svaka izaziva strah različitog intenziteta, novčana naknada za strah neće se utvrđivati posebno za svaku povredu. U sudskoj praksi naknada za strah dosuđuje se u jednokratnom iznosu. Zakon o obligacionim odnosima bivše SFRJ se i dalje primjenjuje na teritoriji Bosne i Hercegovine i Republike Srbije gdje je na sumaran način regulisao materiju novčane naknade nematerijalne štete. ZOO je nematerijalnu štetu definisao kao nanošenje drugom fizičkog ili psihičkog bola ili straha. [5] Taj zakon se direktno ne poziva na pravo ličnosti, ali je ono kasnije spomenuto na nekoliko mjesta u kontekstu naknade nematerijalne štete, gdje je predviđena njegova zaštita. [6] Prava suština je ipak u povredi prava ličnosti. Ova šteta se ne može posmatrati odvojeno od prava ličnosti. [7] Naime često se dešava da fizički ili psihički bolovi i strah uopšte ne nastupe, ali da sve relevantne okolnosti određenog slučaja ukazuju da bi bilo pravedno da se oštećenom da naknada za pretrpljenu nematerijalnu štetu. Prava ličnosti nije moguće taksativno navesti, jer razvojem civilizacije nastaju nova, do sada nepoznata prava iz ovog domena, pa treba ostaviti prostora i za njihovu zaštitu. Naknada nematerijalne štete zbog pretrpljenog straha u praksi se često dosuđuje. Često nailazimo na preplitanje ovog vida nematerijalne štete sa drugim vidovima, prevashodno sa određenim oblicima duševnih bolova, sa kojima strah može imati dosta sličnosti. Samo sveobuhvatnom analizom svih krucijalnih činjenica za presuđenje može se donijeti pravična odluka. Izvori: [1] Naknada štete zbog smrti, telesne povrede ili oštećenja zdravlja, Z.Petrović, N.Mrvić-Petrović, Beograd 2008 [2] Naknada štete, A.Bikić, Sarajevo 2010 [3] Aktuelna sudska praksa iz građansko-materijalnog prava, T.Krsmanović, Beograd 2003 [4] Nematerijalna šteta i njena naknada, I.Babić [5] Čl. 155 ZOO [6] Čl.157, 199, 200, st.1 ZOO [7] Naknada nematerijalne štete za pretrpljene fizičke bolove, V.Knežević Autor teksta: Tijana Puzić. *Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Law bloggers / Pravni blogeri, priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda,  ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu. Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i  Krivičnog zakonika). Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Tijana Puzić. ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar

Ekstradicija predstavlja institut krivičnog prava iz oblasti međunarodne krivičnopravne pomoći, koji podrazumeva izručenje osuđenog ili okrivljeniog lica od strane nadležnih organa jedne države drugoj državi, u cilju da se pred nadležnim organima države kojoj se konkretno lice izručuje vodi ili nastavi već započeti krivični postupak ili da se prema njemu izvrši izrečena krivična sankcija. Sistem regulisanja ekstradicije koji se primenjuje u našoj državi karakteriše podeljena nadležnost u ekstradikcionom postupku, gde sud svojom odlukom utvrđuje da li su ispunjeni uslovi za ekstradiciju, dok samu odluku o izdavanju ili neizdavanju konkretnog osuđenog ili okrivljenog lica donosi miniatsr nedležan za poslove pravosuđa. Vršenje međunarodne pravne pomoći Zakon o međunarodnoj pravnoj pomoći u krivičnim stvarima  propisuje da se međunarodna pravna pomoć pruža u postupku koji se odnosi na krivično delo koje u trenutku kada je zatražena pomoć spada u nadležnost suda države molilje, kao i u postupku koji je pokrenut pred organima uprave za delo koje je kažnjivo prema zakonodavstvu države molilje ili zamoljene države, u slučaju kada odluka upravnog organa može da predstavlja osnov za pokretanje krivičnog postupka. Međunarodna pravna pomoć pruža se i po zahtevu Međunarodnog suda pravde, Međunarodnog krivičnog suda, Evropskog suda za ljudska prava i drugih međunarodnih institucija koje su osnovane međunarodnim ugovorom koji je potvrdila Republika Srbija.[1] Zahtev za pružanje međunarodne pravne pomoći Zahtev za pružanje međunarodne pravne pomoći podnosi se u vidu zamolnice, čiji je sadržaj i dostavljanje regulisano Zakonom o međunarodnoj pravnoj pomoći u krivičnim stvarima . Zamolnica sadrži naziv organa koji je sačinio zamolnicu, naziv organa kome se zamolnica upućuje, pravni osnov za pružanje međunarodne pravne pomoći, oznaku krivičnog predmeta, zakonski naziv krivičnog dela, tekst zakonske odredbe i opis činjeničnog stanja, opis radnje međunarodne pravne pomoći koja se traži i razlog za podnošenje zamolnice, podatke o državljanstvu i druge lične podatke lica za koje se traži međunarodna pravna pomoć, svojstvo lica u postupku, kao i druge posatke koji mogu biti od značaja za postupanje po zamolnici. [2] Uz zamolnicu se prilaže i prateća dokumentacija koja obuhvata sredstva za utvrđivanje istovetnosti osuđenog ili okrivljenog (tačan opis, fotografija,otisci prstiju),uverenje ili drugi posaci o državljanstvu okrivljenog ili osuđenog, odluka o pokretanju krivičnog postupka, optužnica, odluka o pritvoru ili presuda, navođenje dokaza o postojanju osnovane sumnje.[3] Zamolnica se, pod uslovom reciprociteta, dostavlja inostranom organu preko ministarstva nadležnog za poslove pravosuđa, a u hitnim slučajevima može se dostaviti i posredstvom Međunarodne organizacije kriminalističke policije (INTERPOL). [4] Pretpostavke za pružanje međunarodne pravne pomoći Prema nadležnosti organa za ocenu ispunjenosti pretpostavki, pretpostavke za pružanje međunarodne pravne se mogu podeliti u dve grupe: I Pretpostavke o čijoj ispunjenosti odlučuje nadležni pravosudni organ: da krivično delo povodom kojeg se zahteva pružanje međunarodne pravne pomoći predstavlja krivično delo po zakonu Republike Srbije; da za isto krivično delo nije pravnosnažno okončan postupak pred domaćim sudom, odnosno da krivična sankcija nije u potpunosti izvršena; da krivično gonjenje, odnosno izvršenje krivične sankcije nije isključeno zbog zastarelosti, amnestije ili pomilovanja; II Pretpostavke o čijoj ispunjenosti odlučuje ministar nedležan za prevosuđe: da se zahtev za pružanje međunarodne pravne pomoći ne odnosi na političko krivično delo ili delo povezano sa političkim krivičnim delom, odnosno na krivično delo koje se sastoji isključivo u povredi vojnih dužnosti; Izuzetno, međunarodna pravna pomoć će biti pružena povodom krivičnog dela protiv međunarodnog humanitarnog prava  za koje ne nastupa zastarelost; da pružanje međunarodne pravne pomoći ne bi povredilo suverenitet, bezbednost, javni poredak ili druge interese od suštinskog značaja za Republiku Srbiju.[5] IZRUČENJE OKRIVLJENOG ILI OSUĐENOG STRANOJ DRŽAVI Zakon o pružanju međunarodne pomoći u krivičnim stavarima propisuje da se izručenje okrivljenog ili osuđenog stranoj državi može  dozvoliti radi vođenja krivičnog postupka za delo za koje se prema zakonu Republike Srbije  i zakonu države molilje može izreći kazna zatvora od godinu dana ili teža kazna. Izručenje se može dozvoliti i radi  izvršenja krivične sankcije koju je sud države molilje izrekao za krivično delo za koje se prema zakonu Republike Srbije  i zakonu države molilje može izreći kazna zatvora od godinu dana ili teža kazna, i ako je osuđenom izrečena kazna zatvora u trajanju od najmanje četiri meseca.[6] Pretpostavke za izručenje Pored pretpostavki za pružanje međunarodne pravne pomoći, izručenje je moguće samo ako su ispunjene i sledeće pretpostavke: da lice čije se izručenje zahteva nije državljanin Republike Srbije; da delo povodom kojeg se zahteva izručenje nije izvršeno na teritoriji Republike Srbije, protiv nje ili njenog državljanina (nemogućnost primene teritorijalnog i realnog principa važenja krivičnog zakonodavstava); da se protiv istog lica u Republici Srbiji ne vodi krivični postupak zbog krivičnog dela povodom kojeg se zahteva izručenje; da po domaćem zakonu postoje uslovi za ponavljanje krivičnog postupka za krivično delo povodom kojeg se zahteva izručenje lica protiv kojeg je pravnosnažno okončan postupak pred domaćim sudom; da je utvrđena istovetnost lica čije se izručenje zahteva; da ima dovoljno dokaza za osnovanu sumnju odnosno da postoji pravnosnažna sudska odluka da je lice čije se izručenje traži učinilo krivično delo povodom kojeg se zahteva izručenje; da država molilja da garancije da će u slučaju osude u odsustvu postupak biti ponovljen u prisustvu izručenog lica; da država molilja da garancije da smrtna kazna koja je propisana za krivično delo povodom kojeg se zahteva izručenje neće biti izrečena, odnosno izvršena;[7] Postupak pred istražnim sudijom Ministarstvo nadležno za pravosuđe dostavlja zamolnicu sudu na čijem području boravi ili se zatekne lice čije izručenje se zahteva. Ako  zamolnica sadrži sve potrebne elemente i praćena je potrebnom dokumentacijom, istražni sudija će izdati naredbu za dovođenje lica čije izručenje se zahteva.[8] Kada se radi o pritvoru u okviru redovnog ekstradicionog postupka, istražni sudija može odrediti pritvor nakon saslušanja ako postoje okolnosti koje ukazuju da će se lice čije izručenje se zahteva sakriti ili pobeći u cilju ometanja postupka odlučivanja o zamolnici ili sprovođenja izručenja ili, alternativno, ako postoje okolnosti koje ukazuju da će lice čije izručenje se zahteva ometati prikupljanje dokaza u postupku izručenja ili u krivičnom postupku pred sudom države molilje. Pritvor može trajati najduže do izvršenja odluke o izručenju, ali ne duže od godinu dana od dana pritvaranja lica čije izručenje se zahteva. Po isteku svaka dva meseca od pravnosnažnosti