Reciprocitet (uzajamnost) je odnos između dve države koji podrazumeva ravnopravnu saradnju između dve suverene države, po kome svaka od njih omogućava određeni pravni tretman državljanima druge države ukoliko i druga država na isti način postupa sa njenim državljanima.
Retrozija (mera odmazde) predstavlja pravni institut koja omogućuje jednoj državi da ne postupi u skladu sa svojim normama koje regulišu prava stranaca, već da postupi na sličan način na koji postupa i strana država prema državljanima domaće države koja predviđa retroziju. Retroziji kao protivmeri se pribegava onda kada strana država ne postupa sa domaćim državljanima na jednak način kao sa svojim sopstvenm.
Zakon o međunarodnom privatnom pravu ne poznaje uslov reciprociteta i retrozije u obasti određivanja međunarodnog prava.
Naše domaće pravo poznaje tzv. retrozionu nadležnost, koja je predviđena Zakonom o parničnom postupku, koji propisuje da ako u stranoj državi državljanin Republike Srbije može da bude tužen pred sudom koji po odredbama Zakona o parničnom postupku ne bi bio mesno nadležan za suđenje u toj građanskopravnoj stvari, ista nadležnost će da važi i za suđenje državljaninu te strane države pred domaćim sudom.
[1]Vrste reciprociteta prema načinu nastanka:
1.Diplomatski reciprocitet postoji u slučaju kada dve ili više država međunarodnim sporazumom predvide princip uzajamnog tretmana svojih državljanina ili svojih sudskih odluka.
Prava koja se na taj način garantuju mogu biti posebno nabrojana ili garantovana opštom klauzulom, i razlikuju se četiri tipa takvih klauzula:
- Klauzula nacionalnog tretmana (izjednačava se položaj državljana država potpisnica
međunarodnog ugovora);
- Klauzula materijalne uzajamnosti (strancu se pružaju ona prava koja domaći državljanin uživa u stranoj državi);
- Klauzula neposredne uzajamnosti (prava koja međusobno garantuju države su taksativno navedena);
- Klauzula najpovlašćenije nacije (državljanima države potpisnice međunarodnog sporazuma garantuju se ona prava koja su dostupna državljanima neke treće tzv. najpovlašćenije države);
- Zakonski reciprocitet postoji kada su prava strancima garantovana domaćim zakonom, a u stranoj državi su takođe zakonom strancima garantovana ista prava. Dakle, zakonski reciprocitet postoji kada je princip reciprociteta uspostavljen samim zakonom.
Zakon o nasleđivanju propisuje da Strani državljani u Republici Srbiji imaju, pod uslovom uzajamnosti, isti nasledni položaj kao i domaći državljani, ako međunarodnim ugovorom nije drukčije određeno.
[2]
- Faktički reciprocitet postoji kada se princip uzajamnosti primenjuje u praksi, bez obzira što nije izričito predviđen zakonskom odredbom ili međunarodnim ugovorom.
U slučaju kada je princip reciprociteta predviđen zakonom ili međunarodnim ugovorom, ali ga strana država ne sprovodi u praksi, u toj situaciji se ispoljava institut retrozije, u tom smislu što domaća država sada može da uskrati prava strancima.
Vrsete reciprociteta prema pravnoj sadržini:
1.Formalni reciprocitet se temelji na obostranom nacionalnom tretmanu, garantuje ravnospravnost u tretmanu, odnosno,postoji kada su stranci u našoj državi izjednačeni sa domaćim državljanima, a istovremeno su naši državljani izjednačeni sa državljanima strane države.
- Materijalni reciprocitet znači pružiti strancu ona prava koja naš državljanin ima u njegovoj zemlji.
Kada se radi o pravima stranaca da stupaju u privatnopravne odnose i da budu nosioci privatnih prava, kod nas se zahteva formalni reciprocitet, a kada se radi o priznanju i izvršenju stranih sudskih odluka, traži se materijalni reciprocitet.
Dokazivanje reciprociteta:
U našoj zemlji, reciprocitet nije opšti uslov za uživanje svih prava stranaca.
Teret dokazivanja postojanja reciprociteta zavisi od zakonske formulacije.
U slučajevima kada sud nikako ne može dokazati postojanje reciprociteta, važi pretpostavka da reciprocitet postoji, i to bez obzira kakva je zakonska formulacija istog. Ovakvo rešenje je bitan korak ka uspostavljanju reciprociteta u praksi i jačanju međunarodne saradnje.
IZVORI I LITERATURA:
- Varadi; B. Bordaš; G. Knežević, V. Pavić; (2012) Međunarodno privatno pravo
[1] Član 61 Zakona o parničnom postupku(“Sl. glasnik RS”, br. 72/2011, 49/2013 – odluka US, 74/2013 – odluka US i 55/2014)
[2] Član 7 Zakona o nasleđivanju (“Sl. glasnik RS”, br. 46/95, 101/2003 – odluka USRS i 6/2015)
Autor teksta: Snežana Andrejević.
*Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Law bloggers / Pravni blogeri, priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda, ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu.
Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i Krivičnog zakonika).
Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Snežana Andrejević.
ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda ne prihvata odgovornost za bilo kakvu upotrebu infromacija sadržanih na internet prezentaciji.