Roditeljska prava čine skup prava i dužnosti roditelja prema svojoj deci. Prava roditelja su u maloj meri u odnosu na dužnosti, jer je pravo roditelja pre svega da imaju decu, a sve ostalo je podređeno pravima deteta i njegovim najboljim interesima.
Roditeljsko pravo je lično, što znači da se ne može prenositi na druga lica. Takođe je i aspolutno, međutim, postoje izuzeci kada je zakonom dozvoljeno mešanje i intervencija u vršenju roditeljskih prava, a to su slučajevi koji zahtevaju zaštitu dece.
Od ovog prava roditelji se ne mogu odreći. Stiču ga oba roditelja danom rođenja deteta, ili u slučaju usvojenja, jer i tada nastaju odnosi koji postoje između roditelja i deteta.
Roditeljsko pravo čini:
1) Staranje o ličnosti deteta– podrazumeva roditeljsku brigu o fizičkom i psihičkom razvoju deteta. Pod staranjem se podrazumeva: određivanje ličnog imena deteta; čuvanje deteta; podizanje deteta; vaspitanje deteta; i obrazovanje deteta.
Član 68. Porodičnog zakona je omogućio pravo roditeljima da dobiju sva obaveštenja o detetu od obrazovnih i zdravstvenih ustanova.
Zakonom o matičnim knjigama je propisano da roditelji imaju pravo i dužnost da detetu odrede lično ime u roku od 30 dana od dana rođenja deteta. Roditelji se dogovaraju oko ličnog imena deteta, ali nije dozvoljeno određivanje pogrdnog imena, imena kojima se vređa moral ili je u suprotnostima sa običajima i shvatanjima sredine. Takođe, ako roditelji imaju različito prezime, zajedničkoj deci ne mogu odrediti različita prezimena.
Prema Porodičnom zakonu, dete ima pravo da živi sa roditeljima, odnosno porodicom, koja osigurava fizički opstanak i izgrađuje osnovne ljudske osobine čoveka.
Podizanje deteta podrazumeva kontinuirani proces u kojem dete odrasta uz svakodnevnu brigu o njegovom životu i zdravlju. Da bi vaspitanje bilo uspešno, potrebno je i da roditelji budu moralno i mentalno sposobni. Vaspitanje čini proces, koji sadrži i moralno vaspitanje i društveno vaspitanje, zatim, fizičko, emocionalno, intelektualno i seksualno vaspitanje, koje treba da omoguće detetu da se tokom odrastanja formira kao zdrava, kreativna i samostalna ličnost.
Porodičnim zakonom utvrđena je dužnost roditelja da detetu obezbede osnovno školovanje, a o daljem obrazovanju deteta dužni su da se staraju prema svojim mogućnostima. Načelno je utvrđeno da je školovanje besplatno, tj. omogućeno da se i učenici slabijeg imovinskog stanja besplatno školuju i u visokoškolskim ustanovama.
2) Zastupanje deteta– doslovno predstavlja obavljanje pravnih poslova u tuđe ime i za tuđ račun. U ovom slučaju, roditelji se sporazumno dogovaraju koji će roditelj u konkretnom slučaju zastupati dete.
Roditelji zastupaju dete u svim poslovima koji izlaze iz granica poslovne i procesne sposobnosti deteta. Ako postoji sukob interesa između deteta i roditelja, dete dobija privremenog (kolizijskog) staratelja.
Sticanjem punoletstva prestaje zakonsko zastupanje roditelja. Sa navršenih 18 godina života, lice stiče potpunu poslovnu sposonost, osim izuzetno.
3) Izdržavanje deteta- može se odnositi i na maloletno i punoletno dete, kao i na nerođeno dete u periodu od 3 meseca pre rođenja, dete uživa zakonsku zaštitu u pogledu izdržavanja od strane oca, kao i majka deteta koja nema dovoljno sredstava za izdržavanje, i godinu dana nakon porođaja.
Sama obaveza izdržavanja ne podrazumeva samo potrebu za hranom, odećom, obućom, zdravstvenom zaštitom, već podrazumeva i zadovoljenje potreba deteta za obrazovanjem, kulturom i drugim socijalnim potrebama.
Ukoliko dete ostane sa jednim roditeljem, obaveza izdržavanja pada i na teret drugog roditelja, a visina izdržavanja se određuje uglavnom u novcu. Omogućava se isti nivo životnog standarda kao i roditelja, u tom slučaju, dužnika.
4) Staranje o imovini deteta- ukoliko je dete imovinu steklo besteretno, npr. poklon, o njoj se staraju roditelji do punoletstva, odnosno do trenutka sticanja potpune poslovne sposobnosti deteta.
Ako je dete sopstvenim radom steklo imovinu i prihode, ono ima pravo da upravlja i raspolaže tom imovinom, pod uslovom da je napunilo 15 godina života. Tada dete ima i obavezu, da delimično podmiruje potrebe svog izdržavanja. Glavnica imovine deteta uglavnom se može koristiti za zaštitu života deteta u zdravstvenom smislu, npr. operacija deteta,i za izdržavanje deteta.
Vršenje roditeljskog prava:
- Od strane oba roditelja: roditelji vrše pravo zajednički i sporazumno i to pravo stiču automatski rođenjem deteta, ako su u braku, a ako nisu, majka stiče to pravo, a otac tek nakon priznavanja očinstva.
- Od strane jednog roditelja: postoji u situaciji kada jedan roditelj nije poznat, premine ili bude potpuno lišen roditeljskog prava.
Moguć je i slučaj gde postoje oba roditelja, ali nisu u mogučnosti da vrše roditeljsko pravo, dakle, faktički ili pravno su sprečeni, npr. zbog bolesti, kazne zatvora, prirode posla i dr.
Ako oba roditelja nisu u mogućnosti da vrše roditeljsko pravo, dete se stavlja pod starateljstvo. Kad i ako razlozi prestanu, roditelj ima pravo da zatraži od suda da donese odluku o vraćanju vršenja roditeljskog prava.
Obaveza informisanja roditelja se podrazumeva.
IZVORI I LITERATURA:
Autor teksta:
Nataša Stančev.
*Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Law bloggers / Pravni blogeri priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda, ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu.
Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i Krivičnog zakonika).
Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Nataša Stančev.
ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda ne prihvata odgovornost za bilo kakvu upotrebu infromacija sadržanih na internet prezentaciji.