Transfuzijska medicina obuhvata pripremu krvi i komponenata krvi i kliničku transfuziju. Klinička transfuzija obuhvata, između ostalog, delatnost čuvanja i izdavanja krvi i komponenata krvi za terapijsku primenu, perinatalna ispitivanja, praćenje efekata lečenja komponentama krvi i obavlja se u bolničkim bankama krvi.
Ovim zakonom se uređuje delatnost transfuzijske medicine, nadzor nad sprovođenjem zakona i obavljanjem transfuzijske medicine na teritoriji RS. Odredbe ovog zakona se odnose na prikupljanje i testiranje krvi i komponenata krvi bez obzira na njihovu dalju namenu, a ne odnosi se na snabdevanje lekovima dobijenim iz ljudske krvi i ljudske plazme, kao ni na matične ćelije koje stvaraju krvne ćelije.
Sam postupak transfuzije krvi predstavlja postupak davanja krvi ili komponenata krvi davaoca primaocu krvi ili komponenata krvi, a izdavanje krvi ili komponenata krvi predstavlja isporuku krvi ili komponenata krvi pripremljenih za transfuziju primaocu krvi ili komponenata krvi.
Postoji i autologna transfuzija u kojoj su davalac i primalac krvi isto lice i u kojoj se koristi prethodno uzeta krv i komponente krvi.
U Zavodu za transfuziju krvi (ovlašćena transfuzijska ustanova) i bolničkim bankama krvi obavlja se transfuzijska medicina. Ovlašćena transfuzijska ustanova između ostalih delatnosti, obezbeđuje potreban broj davalaca krvi u saradnji sa Crvenim krstom Srbije, sprovodi kompletna serološka testiranja krvi ili komponenata krvi i ispitivanja hemostaze,učestvuje u obrazovanju kadrova za obavljanje delatnosti transfuzijske medicine. Takođe, dužna je da vodi računa da svaka jedinica krvi i komponenta krvi ispunjavaju zahteve kvaliteta i sigurnosti. Bitno je istaći da je davanje krvi i komponenata krvi dobrovoljno,neplaćeno i anonimno, kao i da promociju dobrovoljnog, neplaćenog I anonimnog davanja krvi i komponenata krvi na teritoriji RS sprovode ovlašćene transfuzijske ustanove i Crveni krst Srbije. Da bi obavljala delatnosti pripreme krvi i komponenata krvi, odn.promocije, prikupljanja i testiranja ljudske krvi i komponenata krvi, njihovu obradu,skladištenje,distribuciju ako su namenjeni za transfuziju, ovlašćena transfuzijska ustanova mora imati dozvolu za obavljanje tih aktivnosti ako ispunjava uslove u pogledu prostora,opreme i sistema kvaliteta za pripremu krvi i komponenata krvi. Nju izdaje direktor Uprave za biomedicinu, na osnovu zahteva zdravstvene ustanove i nalaza inspektora za biomedicinu o ispunjenosti uslova za obavljanje delatnosti transfuzijske medicine. Direktor ovlašćene transfuzijske ustanove, odn. zdravstvene ustanove u čijem sastavu je bolnička banka krvi imenuje zaduženog transfuziologa,koji mora biti doktor medicine, specijalista transfuziologije sa određenim radnim iskustvom na poslovima transfuzijske medicine po položenom specijalističkom ispitu. Bitno je istaći da svaka prikupljena jedinica krvi i komponenta krvi mora biti testirana, najmanje na: 1) ABO, RH D krvnu grupu i skrining klinički značajnih antitela; 2) krvlju prenosive bolesti- HIV1/2 (Anti HIV ½), hepatitis B (HBs Ag), hepatitis C (Anti HCV), sífilis. Ukoliko je kod nekog davaoca krvi, tj. u njegovoj krvi ili komponenti krvi utvrđeno postojanje uzročnika prenosivih bolesti, ovlašćena transfuzijska ustanova ima dužnost da o tome podnese prijavu nadležnim zdravstvenim ustanovama. Ovlašćena transfuzijska ustanova ima obavezu da obezbedi uslove za čuvanje, prevoz i distribuciju krvi i komponenata krvi, kao i uslove za odlaganje,odn. uništavanje neupotrebljene krvi I komponenata krvi.
Ko sve može biti davalac krvi?
Davalac krvi i komponenata krvi mogu biti sva lica od 18 do 65 godina starosti, koja su zdrava, a za koje je doktor medicine koji je za to nadležan pregledom utvrdio da ne postoje medicinski razlozi koji bi mogli ugroziti zdravlje davaoca i primaoca krvi i komponenata krvi. Kod autologne transfuzije, pošto je kod nje davalac i primalac krvi isto lice, davalac krvi može biti lice mlađe od 18 godina, kao i lice straije od 65 godina, pri čemu maloletni davalac krvi mora imati pismenu saglasnost roditelja, odnosno staratelja. Lice koje hoće da da krv ili komponente krvi, mora dati pre svakog davanja krvi ili komponenata krvi svoju saglasnost za to. Data saglasnost mora biti izraz slobodne volje tog lica, koje je prethodno obavešteno o mogućim reakcijama tokom davanja krvi ili komponenata krvi, o obimu testiranja krvi i komponenata krvi, kao i zaštiti podataka o ličnosti od strane nadležnog doktora medicine i to pismenim putem. Pre svakog dvanja krvi ili komponenata krvi, doktor medicine ima obavezu da proceni da li je davalac krvi ili komponente krvi prava osoba za to na osnovu podataka koji su prikupljeni putem upitnika i zdravstvenog pregleda tog lica. Ne sme dozvoliti uzimanje krvi ili komponenata krvi ako se utvrdi da tom licu treba privremeno ili trajno zabraniti davanje krvi ili komponenata krvi. Pre svakog uzimanja krvi, ovlašćena zdravstvena ustanova koja prikuplja krv mora prikupiti podatke od davaoca koji se unose u upitnik za davaoca.Prvi deo upitnika popunjava i potpisuje nadležni zdravstveni radnik. Neki od podataka koje on upisuje u prvi deo upitnika su: 1) ime, prezime, datum i godina rođenja, JMBG, podaci potrebni za kontakt sa davaocem i potpis davaoca; 2)rezultati analiza određivanja hemoglobina, odn. hematokrita i određivanje krvne grupe na pločici; 3) rezultati lekarskog pregleda; 4) napomene o venepunkciji-kao što su npr. mesto punkcije, količina uzete krvi,itd. ; 5) napomena o tome da li je davalac prihvaćen ili odbijen, kao i razlog odbijanja. Drugi deo upitnika je rezervisan za davaoca krvi. U njega je on dužan da unese podatke o tome da li je ranije davao krv, trenutno zdravstveno stanje, bolesti koje je imao i njihovo lečenje, uzimanje lekova, seksualne odnose koje je imao tokom proteklih šest meseci,a postoje i podaci koje unosi osoba ženskog pola. U Institutu za transfuziju krvi Srbije vodi se jedinstven registrar davalaca krvi i komponenata krvi u RS.
Što se tiče primaoca krvi ili komponenata krvi, to je lice koje je primilo transfuziju krvi ili komponentu krvi za lečenje. Kako bi primalac krvi doneo odluku o prihvatanju odn. neprihvatanju predložene mere, pre nego što primi krv ili komponentu krvi ,mora biti obavešten od strane nadležnog doktora medicine o potrebi i proceduri postupka transfuzije krvi, o svim posledicama primanja krvi ili komponente krvi . Ukoliko je primalac krvi ili komponente krvi lice lišeno poslovne sposobnosti ili dete da bi primilo krv ili komponentu krvi njegovi roditelji odn. stratelj moraju biti obavešteni o tome i mora postojati njihova pismena saglasnost. Ako je dete navršilo 15. godinu života, ono može samo dati svoju pismenu saglasnost o primanju krvi ili komponenti krvi. Ako je primalac krvi bez svesti, a potrebno mu je da odmah primi krv, hitno je prima, bez davanja saglasnosti, na osnovu mišljenja nadležnog doktora medicine koji pruža hitnu medicinsku meru. Krv i komponente krvi se ni u kom slučaju ne smeju niti izvoziti niti uvoziti u RS.
Stupanjem Zakona o transfuzijskoj medicini(„Sl. Glasnik RS“, br. 40/2017) na pravnu snagu prestaje da važi Zakon o transfuziološkoj delatnosti („Sl. Glasnik RS”, br. 72/09), a primenjuje se od 1.1.2019. godine.
Literatura i izvori
Zakon o transfuzijskoj medicini, „Sl. Glasnik RS“, br. 40/2017
http://www.parlament.rs/upload/archive/files/lat/pdf/zakoni/2017/3429-16%20lat.pdf
AUTOR TEKSTA: Dubravka Savić.
*Napomena: Tekstovi u okviru Projekta Law bloggers / Pravni blogeri priredjeni su u vidu stručnih radova i predstavljaju vrstu pisanog rada koji sadrži korisne priloge iz domena određene struke. Stručni rad ne mora biti izvorno istraživanje i ne mora sadržati nove, originalne naučne spoznaje i rezultate. Njegova osnovna svrha sastoji se u prikupljanju i tumačenju već poznatih činjenica, informacija, stavova i teorija, na način koji doprinosi širenju naučnih spoznaja, razvijanju novih pristupa u interpretaciji i primeni postojećih naučnih rezultata i prilagođavanju tih rezultata potrebama savremene teorije i prakse. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda, ne odgovara za tumačenje prikupljenjih činjenica, informacija, stavova i teorija u autorskom radu, svaki autor odgovara za tačnost informacija u svom radu.
Svako kopiranje, umnožavanje, objavljivanje i distribuiranje celine ili delova teksta predstavlja povredu autorskog prava i krivično delo (shodno odredbama Zakona o autorskom i srodnim pravima i Krivičnog zakonika).
Korišćenje delova teksta dozvoljeno je shodno autorskom pravu i uz saglasnost Udruženja Nomotehnički Centar kao i autora: Dubravka Savić.
ODRICANJE OD ODGOVORNOSTI – Sadržaj internet mesta služi u informativne i edukativne svrhe. Odgovarajući pravni instrumenti imaju prednost u odnosu na informacije sadržane na internet prezentaciji. Udruženje Nomotehnički Centar iz Beograda ne prihvata odgovornost za bilo kakvu upotrebu infromacija sadržanih na internet prezentaciji.